A UNIÓN EUROPEA EN DEFENSA DA INCOMPETENCIA (II)

 – Oscar Rodríguez Carreiro –   

  En agosto de 2016, a Comisión Europea tomou a decisión de sancionar a Apple esixíndolle a devolución de máis de 13000 millóns de euros máis intereses en impostos non pagos ao goberno irlandés. A Comisión determinou que o goberno de Irlanda favorecera a Apple cun tratamento fiscal vantaxoso que lle permitiu evitar a imposición da práctica totalidade dos beneficios xerados polas vendas dos seus produtos no mercado único da UE no seu conxunto. Iso débese á decisión desta empresa de rexistrar todas as súas vendas en Irlanda no canto de facelo nos países nos que se venderon os produtos en cuestión. Segundo a Comisión, este tratamento fiscal selectivo de Apple en Irlanda constitúe unha “axuda de Estado” ilegal en virtude das normas sobre axudas estatais da UE, dado que concede á empresa unha vantaxe significativa fronte a outras empresas suxeitas á mesma normativa tributaria nacional.[i] O goberno irlandés, segundo afirmou a comisaria europea de competencia, Margrethe Vestager

reduciu artificialmente a factura fiscal de Apple e queremos enviar unha mensaxe clara: os Estados non poden dar vantaxes fiscais ás empresas, dá igual que sexan grandes ou pequenas, estranxeiras ou europeas.[ii] 

  Segundo a Comisión, a función do control das axudas estatais da UE é garantir que os Estados membros non outorguen de forma selectiva a determinadas empresas un tratamento fiscal máis vantaxoso que o que conceden ás demais, a través de resolucións fiscais ou doutros instrumentos. A Comisión leva investigando desde xuño de 2013 as prácticas dos Estados membros en relación coas resolucións fiscais. En decembro de 2014 ampliou a solicitude de información a todos os Estados membros. En outubro de 2015, a Comisión chegou á conclusión de que Luxemburgo e os Países Baixos concederan vantaxes fiscais selectivas a Fiat e Starbucks, respectivamente. En xaneiro de 2016, a Comisión chegou á conclusión de que as vantaxes fiscais selectivas concedidas por Bélxica a 35 multinacionais en virtude do seu réxime fiscal de «beneficios extraordinarios» eran ilegais con arranxo ás normas sobre axudas estatais da UE. A Comisión tamén está levando a cabo dúas investigacións en profundidade ante a preocupación de que as resolucións fiscais poidan dar lugar a problemas en materia de axudas estatais en Luxemburgo, nos casos de Amazon e McDonald’s.

  A Comisión Europea desenvolveu unha estratexia de amplo alcance para buscar a harmonización fiscal e evitar que Estados membros concedan vantaxes fiscais ás empresas. Entre as principais medidas pódense citar a transmisión e divulgación da información fiscal, a creación dun marco que garanta a imposición efectiva alí onde se xeren os beneficios e a elaboración dunha estratexia para relanzar a base consolidada común do imposto sobre sociedades.

  Apple apelou a decisión en decembro. En febreiro de 2017 afirmou que a Comisión non levara unha investigación dilixente e imparcial e que excedera a súa competencia ao “intentar redeseñar o sistema xeral do imposto de sociedades irlandés”.[iii] Pola súa banda, o goberno irlandés asegurou tamén que a Comisión excedeu os seus poderes e interferiu coa súa soberanía nacional.[iv]

  En relación co caso de Apple debemos sinalar dous puntos importantes: 1) as vantaxes fiscais non constitúen unha axuda estatal; 2) a harmonización fiscal impide a competencia fiscal e dificulta o crecemento económico.

1.- As vantaxes fiscais non constitúen unha axuda estatal.

  Adóitase afirmar que o tratamento fiscal vantaxoso a certas empresas constitúe unha forma de axuda estatal equivalente aos subsidios que concede unha vantaxe inxusta a certas empresas. Isto é completamente falso. Como sinalou Matthew McCaffrey, os impostos e os subsidios redistribúen a riqueza por medio da forza, favorecendo a uns produtores a costa de prexudicar a outros. Pola contra, as exencións de impostos non constitúen unha redistribución forzosa: “Que se che permita quedar cos teus ingresos non é o mesmo que extraelos dos teus competidores”.[v]

  Que as empresas con vantaxes fiscais incorran en menos custos non demostra a concesión dunha vantaxe inxusta a estas empresas, o que demostra é a inxustiza e a penalización que supoñen os impostos a quen non se lle conceden as vantaxes fiscais. Como dixo Murray N. Rothbard

Unha exención de impostos non é equivalente a un subsidio. Existe unha diferenza fundamental. No segundo caso un home obtén a concesión especial dun privilexio arrebatado ao seu próximo; no primeiro, elude unha carga imposta a outros homes. Mentres que un actúa a expensas do próximo, o outro non o fai. No segundo caso, o beneficiario participa na adquisición do saqueo; no primeiro, elude o pago de tributo aos saqueadores. Culparlle de eludilo é equivalente a culpar ao escravo por escapar do seu amo. Está claro que, si unha carga é inxusta, a culpa debería recaer, non no home que elude a carga, senón no home ou homes que a impoñen. […] O clamor non debería ser o de esixir a extensión do imposto a todo o mundo, senón ao contrario o de estender a exención a todo o mundo.[vi]

  Afirmar que o tratamento fiscal vantaxoso constitúe unha axuda estatal resulta tan absurdo como o sería afirmar que o matón dunha rúa axuda todos os días a un transeúnte concreto por que só lle pega dúas patadas na entreperna en lugar de pegarlle catro, como fai co resto.

2.- A harmonización fiscal impide a competencia fiscal e dificulta o crecemento económico.

  Os impostos elevados teñen as mesmas consecuencias económicas negativas que as barreiras proteccionistas ao comercio: supoñen unha traba á división internacional do traballo, reducen o capital acumulado e os investimentos e conducen a un menor crecemento económico. Un elemento de gran importancia para conseguir unha contorna económica internacional caracterizada por impostos baixos é a competencia fiscal.[vii] A través desta competencia algúns gobernos establecen impostos baixos co obxectivo de atraer capital e empresas ao seu país. Outros países reducen, como consecuencia, os seus respectivos impostos en resposta ás perdas, percibidas ou reais, desta competición.[viii] A competencia fiscal é, ademais, un dos elementos que forman parte do concepto máis amplo de competencia institucional. A descentralización que supón a existencia dun gran número de entidades políticas independentes impón serias restricións á capacidade dos gobernos de implantar medidas económicas prexudiciais para a liberdade económica e o crecemento. Cando hai múltiples entidades políticas independentes os diversos Estados vense obrigados a competir entre eles para atraer o capital e os investimentos. Aqueles que establezan unha política económica máis intervencionista veranse seriamente penalizados posto que os axentes económicos poden optar por desviar as súas actividades cara a aqueles outros países que presenten unha contorna empresarial máis favorable. Créase así, polo tanto, unha tendencia ao establecemento de institucións legais e políticas respectuosas cos dereitos de propiedade e favorables á acumulación de capital e ao libre comercio.

  Con todo, autores como Chris Edwards e Daniel Mitchell alertan de que un grupo de países que manteñen impostos elevados está loitando contra a competencia fiscal. Políticos e influentes grupos de presión en moitos deses países buscan contrarrestar os seus efectos a través da harmonización directa ou indirecta de impostos, o que dificultaría a competencia fiscal e faría máis fácil incrementar o tamaño e a carga do goberno. Dado que, debido aos efectos da globalización, os políticos dun único país non teñen capacidade para debilitar a competencia fiscal por si mesmos o único medio que lles resta para loitar contra a mesma é a creación de cárteles internacionais de impostos, é dicir, burocracias internacionais tales como a Unión Europea.[ix]

  Deste xeito, a Unión Europea adoptou diversas medidas encamiñadas á eliminación da competencia fiscal. O exemplo máis claro é o relacionado co IVA, que foi o primeiro imposto harmonizado na UE.[x] Os diferentes países da UE acordaron establecer un mínimo común para todos eles do 15% (poden aplicarse un ou dous tipos reducidos que non poden ser inferiores ao 5%, con algunhas excepcións para determinados países). Pero a Unión Europea tamén deixou clara a súa intención de ir avanzando progresivamente no camiño da harmonización fiscal no relativo ao imposto de sociedades.[xi] Ao longo dos anos apareceron diversas propostas de harmonización do imposto de sociedades en Europa. Así, por exemplo, en 1992 o Informe Ruding recomendaba a harmonización dos tipos impositivos, nunha banda situada entre o 30% e o 40%. Moitas destas iniciativas fracasaron debido á dificultade de obter a unanimidade de todos os países membros, que é un dos requisitos á hora de harmonizar impostos directos na UE. Con todo, as autoridades comunitarias continúan decididas a avanzar no proceso de harmonización, malia estes fracasos. Deste xeito o enfoque adoptado nos últimos tempos para reformar o xeito en que as empresas pagan impostos no mercado único consiste na creación dunha base impoñible consolidada común do imposto sobre sociedades (BICCIS ou CCCTB, nas súas siglas en español e inglés). Mediante a mesma, as empresas que operan na UE poderían utilizar un único conxunto de normas para calcular os seus beneficios suxeitos a tributación. Aínda que esta medida non supón unha harmonización dos tipos impositivos pódese entender como un paso previo necesario nese camiño. De feito, non faltan os autores que defenden que só mediante unha base consolidada obrigatoria do imposto de sociedades cun tipo impositivo mínimo, poderase poñer fin á competencia fiscal en Europa.

  Aínda que o proceso de harmonización fiscal atópase sometido a grandes dificultades (é improbable que os países menos ricos de Europa renuncien a un dos medios máis eficaces de que dispoñen á hora de atraer investimentos internacionais) é, con todo, evidente a intención das autoridades comunitarias de empregar todos os medios que teñan ao seu alcance para profundar nese proceso.

3.- Conclusión.

  O caso da sanción a Apple é unha mostra da tendencia da Unión Europea a constituírse como un superestado profundamente intervencionista de altos impostos. Para iso, intenta loitar contra a competencia fiscal a través da harmonización internacional de impostos. Como escusa, utiliza xustificacións nas que asegura velar pola competencia pero o que estas medidas inxustas conseguen realmente é aumentar a capacidade intervencionista e de extracción de recursos da UE e dificultar aínda máis o proceso de crecemento económico.

[i] Comisión Europea – Comunicado de prensa, “Ayuda estatal: Irlanda otorgó ventajas fiscales ilegales a la empresa Apple por valor de hasta 13 000 millones EUR” (30 de agosto de 2016), disponible en http://europa.eu/rapid/press-release_IP-16-2923_es.htm

[ii] Álvaro Sánchez, “Bruselas sanciona a Apple con la devolución de 13.000 millones por ventajas fiscales” (30 de Agosto de 2016), disponible en http://economia.elpais.com/economia/2016/08/30/actualidad/1472548799_072096.html

[iii] Tim Hardwick, “European Commission Made ‘Fundamental Errors’ in Irish Tax Ruling, Says Apple” (21 de Febrero de 2017), disponible en https://www.macrumors.com/2017/02/21/eu-fundamental-errors-irish-tax-apple/

[iv] Julia Fioretti, “Apple appeals against EU tax ruling, Brussels says no cause for low tax bill” (16-12-2016), disponible en http://www.reuters.com/article/us-eu-apple-taxavoidance-idUSKBN148007

[v] Matthew McCaffrey, “No, Tax Breaks are not Subsidies” (27-05-2015), disponible en https://mises.org/library/no-tax-breaks-are-not-subsidies

[vi] Murray N. Rothbard, Man, Economy and State with Power and Market (Auburn: Mises Institute, 2009), pp. 1219-1220.

[vii] Noemí Díaz Corral, Daniel Rodríguez Carreiro y Oscar Rodríguez Carreiro, “Los obstáculos gubernamentales a la internacionalización de las empresas familiares”.

[viii] Richard Teather, The Benefits of Tax Competition (Londres: The Institute of Economic Affairs, 2005) p.25

[ix] Chris Edwards y Daniel J. Mitchell, The Rise of Tax Competition and the Battle to Defend It (Washington, D.C.: Cato Institute, 2008) pp. 153-154.

[x] Antonia Calvo Hornero, Fundamentos de la Unión Europea (Madrid: Ed. Centro de Estudios Ramón Areces, 2009) p. 146.

[xi] Elena Fernández y Santiago Álvarez, Evolución de la Armonización Comunitaria del Impuesto de Sociedades en Materia Contable y Fiscal (Madrid: Instituto de Estudios Fiscales, 2001) p. 5.