Neste artigo analizaremos a aplicabilidade das matemáticas como ferramenta para o estudo da economía. Defenderemos que a construción de modelos matemáticos non serve para explicar nin para predicir os fenómenos económicos. Para iso centrarémonos no problema da información.
Dáse a circunstancia de que a maior parte da información economicamente relevante é de tipo práctico, tácita, privativa, non articulable e dispersa. Isto imposibilita que se poida reunir para a construción dun modelo matemático. O cal pode visualizarse se repasamos mentalmente as nosas actividades diarias, incluídas as laborais.
En efecto, o coñecemento que utilizamos para desenvolvernos na vida posúe as características anteriormente sinaladas. Por exemplo, para conservar unha amizade, ou crear unha nova, para prolongar un vínculo amoroso, para conquistar a unha parella ou para relacionarnos co resto da sociedade, utilizaremos unha cantidade inxente de información. Pero esta atópase dispersa entre todos os individuos. Non reside soamente na mente dun cidadán concreto, senón que pola contra está espallada por toda a sociedade. Cada suxeito ten parte dese saber. Non todo o mundo utiliza as mesmas técnicas, por exemplo, para ligar, cada un utiliza unha estratexia concreta. De modo, que todo o entendemento que existe acerca de como se liga, sería a suma de toda esa información individual. Haberá persoas que se dean conta de que certas tácticas son frutíferas para tal mester, e estes datos transmítense a través do mercado, a través das interaccións sociais. Mais cada ser humano interpretaraos e aplicará co seu propio método, de tal forma que sería un erro considerar que se trata dos mesmos. Podemos imaxinarnos cando eramos novos e inexpertos nas devanditas facetas e algún achegado máis experimentado dábanos os primeiros consellos sobre como proceder. Quizais nos dixesen: “tes que parecer seguro”, e nós interpretabamos á nosa maneira que era “parecer seguro” e como conseguilo. Con todo, a diferenza de coñecemento acerca de “parecer seguro” que tiñamos con respecto a ese amigo de idade superior era moi grande, o que desgraciadamente se reflectía nun éxito nulo pola nosa banda á hora de conseguir parella. Ademais, á parte de estar disperso este é un saber privativo, é dicir, non gozamos de acceso directo ao que reside na mente do resto dos nosos conxéneres. Por este motivo requirimos de extensos períodos de tempo para aprender.
Non é difícil visualizar que este tipo de sabedoría posúe tamén as outras propiedades. Así, é de tipo práctico, é dicir, non se comprende lendo un libro. Só unha pequenísima parte das habilidades que utilizamos a diario son de tipo teórico e é posible adquirilas estudando un manuscrito. É practicando como conseguimos instruírnos sobre como relacionarnos, como manter unha amizade, etcétera. Así mesmo tampouco é articulable. Certamente, aínda que quixésemos escribir nun documento as regras a seguir para alargar unha amizade, non seriamos capaces. Figurémonos que alguén aspira a codificar como se mantén unha ligazón amorosa. No entanto, non unha simple enumeración de xeneralidades, senón que tenta capturar exactamente como conducirnos en cada situación. O asunto é que, como cabe supor, as variables son incalculables. Se unha frase dese texto dixese algo como “tes que procurar compracerlle”, enseguida xorden incontables problemas. Preguntariámonos se é imprescindible compracerlle en toda circunstancia. Quizais no escrito tamén poña que non sempre, pero entón, ¿en que circunstancias si e en cales non? Albíscase facilmente que se pretendésemos atrapar ou codificar todas as opcións, a tarefa volveríase irrealizable.
Non é complicado chegar á conclusión de que as destrezas necesarias para estes quefaceres posúen os atributos anteriormente sinalados. A pesar diso, podería pensarse que é a nosa vida laboral a que é relevante para a economía, e non a referida a temas de relacións persoais. Con todo, se nos fixamos esas ocupacións teñen tamén os mencionados trazos. De feito, ninguén realiza unha actividade xustamente igual que os seus conxéneres, cada un faino ao seu modo, creando un coñecemento particular con respecto ao emprego que desempeña. E será de tipo práctico. En verdade, é faenando como asimilamos unha profesión. Faranos falta un tempo de instrución no que, a base de proba e erro, adquiriremos a pericia que nos permita ser competentes. Así que este non é un coñecemento de tipo teórico. De non ser así os asalariados sairían das escolas de oficios e das universidades xa listos para realizar a súa función como un oficial de primeira. Emporiso, sabemos que este non é o caso. É só con este actuar práctico que é factible aprender, precisamente por tratarse dunha información non articulable, non codificable; se non sería verosímil facelo lendo un libro. Pensemos no noso primeiro día de traballo. Se lembramos seguramente nos virán á mente algunhas das directrices que nos deron para orientarnos nos nosos pasos iniciais. Agora ben, ditas normas non eran exactas. Probablemente dixéronnos cousas tales como: “isto faise así e así, e logo xa vas vendo ti”. Con todo, ese “así” deixa unha chea de alternativas abertas, das que nos dabamos conta a primeira vez que realizabamos a tarefa en cuestión. Se fose doutra guisa non albergaríamos ningunha dúbida nos nosos días inaugurais nunha empresa. Efectivamente, ese “así” tiñamos que interpretalo. Por non falar do típico “xa vas vendo ti”. E isto é válido para todos os oficios.
Desta maneira dámosnos conta de que en realidade case toda a información economicamente relevante é deste tipo. Por exemplo, se nos atopamos nunha cidade concreta ¿como pescudar cantas barras de pan hai que producir?, ¿ou canto de calquera outra cousa?. Non existe unha ecuación matemática á que recorrer para resolver o problema, é a base de proba e erro que imos atopando esa información. Unha vez posuámola darémonos conta da cantidade de factores que se teñen en conta. Á parte de que a experiencia nos diga cantas se venden de media nun día normal, consideraremos tamén innumerables circunstancias, por exemplo se é un día laborable ou non, se hai bo tempo ou se chove, se é inverno ou verán, se a xente está contenta ou triste (quizais porque xoga o equipo local e puido gañar perdido), etcétera. Podemos imaxinarnos ao oficial dicíndolle ao aprendiz: “se hai bo tempo feixe máis pasteis”. Mais ¿canto sol fai falta para que sexa “bo tempo”?. Se por exemplo quixésemos montar un negocio, ¿como saber onde facelo?. Seguramente alguén experimentado no sector saberá se un sitio é bo ou non, a pesar de que non sexa capaz de explicar especificamente por que. Tal vez indíquenos que unha esquina nunha rúa concorrida é bo emprazamento. Aínda que non calquera esquina, terá tamén en conta se xa hai moita competencia establecida na zona. Non entanto, ¿canta competencia é moita?. En definitiva, observamos que a maior parte do coñecemento economicamente relevante posúe ditaa características.
O caso é que se esa información é de tipo práctico, tácita, privativa, dispersa e non articulable, entón é imposible crear un sistema matemático que tente modelar unha economía que depende dela, posto que ao ser non articulable non será viable codificarla en ningún sistema, sexa este matemático ou non. A este respecto as matemáticas non teñen ningún poder máxico co que acceder á devandita información dunha forma misteriosa. Sinxelamente devandito obxectivo é unha quimera.
