A EDUCACIÓN NUN MERCADO LIBRE

– Miguel Alonso Davila-  

  As persoas desexan alcanzar certos obxectivos e para iso buscan os medios que lles permitan facelo. Estes fins anhelados varían dunhas persoas a outras e ata na mesma persoa en distintos momentos do tempo; así pois, os recursos adecuados para alcanzar tales fins tamén serán diversos. Sería absurdo intentar determinar un medio que sirva para conseguir todos os obxectivos de todas as persoas en todo momento posible, xa que descoñecemos devanditos obxectivos; e sería aínda máis absurdo establecer que ese medio é ademais necesario. Con todo, isto é o que se pretende co sistema educativo, onde se propón especificar os coñecementos necesarios para todo ser humano sexan cales sexan os seus obxectivos. Posto que ignoramos as metas das persoas é imposible concretar que medios e que saberes necesitan todos eles, e iso sucederá independentemente de quen pretenda discernir cales son: o Estado, unha ONG, unha asociación, un grupo de expertos, unha empresa, etc. A única alternativa posible é deixar que os contidos impartidos sexan especificados polas demandas individuais das persoas nun mercado libre. Vexamos algunhas características que se darían neste caso.

  O primeiro que hai que remarcar é que o mercado libre é o único caso no que o que ten que producirse (a oferta de contido educativo) se dilucida unicamente a partir das demandas dos consumidores. Calquera outra alternativa ao mercado libre supoñería que serían outras persoas as que determinasen que é o que hai que producir (que materias hai que ofertar). É dicir, estaríase substituíndo as preferencias dos consumidores polas preferencias dunha persoa ou un grupo de persoas. Nun mercado libre tenderán a aparecer cursos onde se aporten as materias que a xente demande e non os que decidan un grupo de burócratas. Si nunha cidade hai xente que quere aprender a tocar a pandeireta e tamén xente que quere aprender botánica, estas serán as habilidades que tenderán a ofrecerse; si un empresario propuxésese ensinar outras tería perdas. Con todo, supoñamos que uns expertos designados polo alcalde conclúen que todo o mundo ten que saber latín, por exemplo; en devandito caso, aos cidadáns extraeránselles pola forza parte dos seus recursos para pagar o custo duns estudos nos que non están para nada interesados.

  Nun mercado libre non só tenderán a elaborarse os produtos que os consumidores demanden, senón tamén na cantidade que demanden; e, xa que logo, tenderá a xerarse a cantidade de oferta educativa que os cidadáns requiran. Imaxinemos que hai unha subida da demanda de enxeñeiros por parte da industria que xera un alza dos seus salarios. Devandito incremento pode facer de incentivo para que máis persoas decidan decantarse por estudar enxeñería. O aumento da demanda desta disciplina incrementará o seu prezo, xerando máis beneficios aos empresarios que a oferten. Estas ganancias farán de reclamo para outros empresarios que, co obxectivo de lucrarse, comezarán a impartir clases de enxeñería. O alza da oferta fará que volva descender o prezo de devanditos estudos e conforme máis empresas se apunten á nova moda máis baixará devandito prezo. O caso é que, chegado a un punto, o prezo baixará tanto que xa non compensa acometer o investimento para dar esas clases e deixará de incrementarse a oferta.

  No caso contrario, si a demanda de enxeñeiros decrecese, pasaría o oposto. Os soldos dos enxeñeiros descenderían, co que menos xente querería cursar enxeñería, o que desembocaría nunha baixada dos prezos deses estudos. Isto faría minguar os ingresos dos empresarios que os impartisen, de modo que as empresas marxinais tenderían a crebar. A medida que máis empresas fosen pechando, como a oferta está diminuíndo, o prezo aos poucos comezaría a subir ata que o negocio volvese ser rendible para as empresas que aínda quedan abertas. Desta forma se autorregula a oferta educativa.

O que non podemos predicir con exactitude son as futuras preferencias das persoas, xa que non sabemos que metas quererán alcanzar, e xa que logo que forma concreta adoptará o mercado, que produtos se fabricarán, en que cantidade e de que modo. Esta tarefa forma parte da función empresarial que intenta anticiparse ás demandas dos consumidores.

  O que si sabemos é que serán os consumidores os que decidan que educación se oferta e non un gobernante paternalista actuando a través da coerción. Efectivamente, as preferencias dos consumidores traduciranse en accións, as cales repercutirán nos prezos a través dos cales os empresarios dirixirán os seus investimentos cara á fabricación dos produtos máis desexados polos consumidores coa finalidade de lucrarse. Nunha sociedade que respecte o principio de non agresión, a única forma de enriquecerse é servir aos demais, creando produtos que se poidan vender a un prezo que os demais estean dispostos a pagar. Guiándonos polos prezos (sempre que non estean intervidos) adaptamos o noso comportamento ás necesidades dos demais.

  Do mesmo xeito soluciónase o problema de canta xente con formación é necesaria nunha localización dada. Nun mercado libre a oferta tende a igualarse coa demanda; seguindo co exemplo anterior, si o mercado demanda una certa cantidade de enxeñeiros, tenderá a aparecer esa cantidade de enxeñeiros. O aumento da demanda de enxeñeiros derivará nunha subida do seu salario, e iso fará de aliciente para que máis xente estude enxeñería. Cantos máis enxeñeiros accedan ao mercado, máis se reducirá o seu remuneración, e como estudar enxeñería ten un custo que non será igual para todos, chegará un momento en que non sexa tan interesante estudar enxeñería. Deste xeito se autorregula a cantidade de enxeñeiros que fan falta, do mesmo xeito que sucede con calquera outro produto como as barras de pan ou os coches. Non existe ningún Ministerio das Panaderías ou Ministerio da Automoción que determinen cantas panaderías e concesionarios ten que haber e como teñen que funcionar. Con todo, parécenos normal que haxa un de Educación dirimindo os mesmos interrogantes. O problema é que as súas solucións son necesariamente arbitrarias, o que supón que se desperdicien recursos escasos que non estarán investidos en satisfacer as necesidades máis perentorias dos consumidores.

  Á hora de defender a intervención estatal na educación a miúdo se argumenta que é necesario aumentar a formación da poboación a maiores niveis do que sucede nun mercado libre porque iso repercutirá positivamente no proceso de creación de riqueza. Mais ese razoamento contén un erro: non pode aparecer riqueza sen a previa acumulación de capital. Esta fará posibles máis investimentos e o alargamento da estrutura produtiva, que ademais será máis capital intensiva, o que provocará que aumente a demanda de xente con coñecementos técnicos. Si non se produce antes ese desenvolvemento, os enxeñeiros non valen para nada: si, cos poderes máxicos dun demiúrgo, trasladamos a 4000 persoas a unha illa deserta e convertémolos a todos en enxeñeiros, eses coñecementos adquiridos maxicamente non os van a sacar da pobreza na que se atopan na illa: as casas non caerán do ceo nin os coches sairán da terra. Usualmente, aqueles que defenden a importancia da formación no proceso de creación de riqueza sáltanse un paso, o máis desagradable, o da acumulación de capital, que esixe aforrar, restrinxir o consumo e traballar duro sen concedernos ningún luxo pensando nunha futura mellora das nosas condicións materiais. Desgraciadamente non hai atallos no camiño cara á riqueza.

  Podería argüírse, como outra crítica a un sistema de mercado libre, que en devandito sistema soamente os ricos poderían estudar, pero isto é falso. As leis económicas son as mesmas para calquera produto e, xa que logo, haberá educación para todos os petos do mesmo xeito que hai zapatos, roupa, ou comida para todos os petos. Si certos bens, por exemplo a comida, fosen producidos só polo Estado probablemente escandalizariámonos ante a posibilidade da súa liberalización. Os críticos dirían nese caso que nun sistema de mercado libre só habería comida para os ricos.

  É certo que algúns produtos son, nun principio, moi caros, e que a eles só poden acceder inicialmente as persoas máis podentes. Pero abarátanse rapidamente, como sucedeu por exemplo cos coches, as viaxes en avión, os ordenadores, os teléfonos móbiles, etc. No proceso de produción capitalista aparecen continuamente produtos que nos fan máis ricos, e que se van estendendo desde as capas máis adiñeiradas ata as máis pobres. Malia que o desexable (si vivísemos nun mundo de fantasía) sería que todos tivésemos todos os produtos que ansiásemos, a este respecto no mundo real só hai dúas opcións: que os pobres accedan a estes produtos máis tarde que os ricos ou que non accedan a eles nunca.

  En todo caso, esta non é a situación da educación. Actualmente, co desenvolvemento de internet e das tecnoloxías da información, o acceso ao coñecemento é practicamente gratuíto. Por non falar, ademais, daquela educación dispoñible fora do mercado, como a que se recibe no fogar, con familiares, con amigos, en clubs, etc.