A DESIGUALDADE COMO MOTOR DA RIQUEZA
– Miguel Alonso Davila –
Adoita ser común cualificar a desigualdade como algo intrinsecamente negativo. Ata se defende que é algo malo sen especificar a que tipo de desemellanza nos estamos a referir. Obviamente, para levar a cabo unha análise do tema é imprescindible determinar primeiro a clase de disparidade que imos tratar. Podemos falar da diverxencia do mundo físico, isto é, a diferente distribución dos recursos que se dá na natureza, ou tamén da que afecta aos homes. Neste último caso cabería falar da distinta renda ou patrimonio das persoas, das súas aptitudes, das súas circunstancias ou dos seus dereitos.
Neste artigo centrarémonos en dúas desigualdades concretas, a saber, a que se dá entre os seres humanos debido ás súas capacidades, e a que afecta á ordenación dos recursos. En efecto, non todos os homes posúen as mesmas habilidades: existen suxeitos fortes e débiles, guapos e feos, altos e baixos, valentes e cobardes, con maior e menor competencia intelectual, etc. Hai, tamén, a quen se lle dan ben as relacións sociais, a música, os deportes de forza, os de resistencia, a literatura, as artes ou as ciencias. Algúns individuos son altamente creativos, a outros en cambio dáselles mellor imitar, hainos con gran destreza manual e tamén torpes. Como vemos, as variacións son case infinitas, dáse unha gran diversidade en canto ás diferentes aptitudes humanas. Nesta conxuntura, non podemos falar de inxustiza, posto que non se vulneran os dereitos de ninguén. Cabería afirmar que non nos gusta o feito de que nos tocou ser moi baixiños, feos, lentos, bobos, débiles, cobardes, etcétera, pero non sería lícito defender que se estea cometendo unha inxustiza.
E á mesma conclusión chegamos sobre a distribución dos recursos naturais ao longo do mundo. Así mesmo, observamos unha ampla variación en canto aos medios que existen nos distintos lugares. Hai espazos bendecidos cunha terra fértil e outros, en cambio, son ermos. Hai terras montañosas e chas, selváticas e desérticas, húmidas e pluviosas e secas. Os minerais e todos os tipos de materiais están esparexidos polo mundo de xeito dispar. Só nuns poucos sitios achamos ouro, auga, madeira, ou carbón. Aínda que non sexa de noso agrado, ese é o estado natural das cousas. No entanto, tampouco sería de recibo falar de inxustiza, posto que non se está vulnerando o dereito de ninguén. Non existe unha persoa da que podamos dicir que está cometendo unha inxustiza.
O tema é que, aínda que non sexa algo inxusto, a primeira vista estas diferenzas poden parecer algo negativo. Con todo, a análise económica que a Escola Austriaca fai destes fenómenos móstranos o equivocados que estamos, e descóbrenos que, en realidade, ditas disparidades son beneficiosas para toda a poboación. A continuación, poñeremos algúns exemplos que nos axuden a visualizalo.
Supoñamos que dúas persoas están illadas nas montañas e que teñen que cazar para alimentarse e para conseguir peles coas que abrigarse. Si cada un dedícase a esas actividades por separado obterían unha certa cantidade deses bens. Emporiso, si aplícanse só á parte na que son mellores e despois intercambian co seu veciño, os dous acapararán un número máis elevado de posesións. Si un dos dous é mellor cazando e o outro tratando as peles, entón é preferible que o primeiro se ocupe soamente en cazar, co que acabará o día cun número superior de pezas, e que o segundo traballe só nas peles, para despois intercambiar peles por animais cazados. Deste xeito ambos acabarán cunha cifra de pertencias máis grande. Aínda no caso de que un dos dous sexa máis produtivo en ambas facetas, sairá beneficiado si se entrega a aquilo no que ten unha vantaxe relativa comparativa maior. Vexamos outros exemplos para entender isto último: imaxinemos a un electricista que contrata a un axudante. Este oficial será moito mellor electricista que o seu axudante, pero seguramente ata será mellor axudante de electricista que o seu propio axudante. No entanto seralle máis rendible dedicarse a aquela actividade onde a desemellanza é superior, deixando para o seu empregado as restantes. Grazas ao seu axudante o oficial pode utilizar todo o seu tempo unicamente naquel labor na que é mellor, en ausencia de este tería que realizar tamén as tarefas de axudante quedándolle menos tempo para a ocupación que lle é máis proveitosa. Deste xeito os sobresalientemente cualificados poden enfrascarse na profesión na que máis destacan, e ao facer isto deixan postos libres para xente menos capaz. Grazas a esta cooperación ambos saen gañando. O dono dun bar poderá mandar a facer un recado a un cativo ou a unha persoa de escasas habilidades. Probablemente sería preferible que el mesmo fixese devandito recado. Seguramente empregaría menos tempo pero, para iso, tería que pechar o seu establecemento durante, digamos, 15 minutos, deixando de ingresar un importe monetario superior ao que obterá da realización do devandito encargo. Grazas á cooperación pode ingresar ese diñeiro e, ao mesmo tempo, deixa ese traballo libre para outros cidadáns menos competentes.
Pode comprobarse que as vantaxes aumentan ao incrementarse a especialización. Si aumentamos a cantidade de seres humanos no noso exemplo, dedicándose a parcelas cada vez máis concretas, un maior número de suxeitos sairá beneficiado. Será máis fácil que os homes poidan concentrarse naquelas actividades nas que son mellores (deseñador, catador de produtos selectos, coreógrafo, etcétera), deixando igualmente de rivalizar cos menos aptos polos postos menos técnicos. Así, nunha economía moi desenvolvida ata os menos preparados poden gañarse a vida de forma autónoma.
Así mesmo, a distinta distribución dos recursos fai que sexa máis fácil e económico producir certos enseres e dedicarse a certas producións nuns lugares que noutros. Sería moi custoso plantar laranxas en Groenlandia ou montar unha estación de esquí no Sahara. É preferible que en cada sitio se realice un labor para a que contan cunha vantaxe e que despois intercambien os seus produtos polos que necesiten.
A división do traballo, a especialización do coñecemento, permite un alargamento da estrutura produtiva, que derivará nun aumento da produción. Devandito incremento faranos a todos máis ricos posto que xerará un descenso paulatino dos prezos reais.
Pensemos por un momento que non se dá ningunha destas desigualdades. Isto é moi difícil de imaxinar posto que, para que houbese unha coincidencia exacta en canto ás capacidades humanas, todos os seres humanos haberían de ser idénticos. E o mundo debería ser tamén idéntico en todas partes. Isto, inda que sexa difícil de visualizar, supoñería un mundo no cal a min, persoalmente, non me gustaría vivir. Aínda así, poñámonos nesa situación por un momento. En tal tesitura non atopariamos ningunha vantaxe na especialización. En efecto, ninguén tería unha vantaxe comparativa relativa maior con respecto a outro individuo en ningunha actividade e, xa que logo, non habería ningún incentivo para levala a cabo. Como ben explica Ludwig von Mises na acción humana:
A experiencia ensina ao home que a acción mancomunada ten unha eficacia e é dunha produtividade maior que a actuación individual illada. As realidades naturais que estruturan a vida e o esforzo humano dan lugar a que a división do traballo incremente a produtividade por unidade de esforzo investido. As circunstancias naturais que provocan a aparición do aludido fenómeno son as seguintes:
Primeira: a innata desigualdade da capacidade dos homes para realizar específicos traballos. Segunda: a desigual distribución, sobre a superficie da terra, dos recursos naturais. Cabería, en verdade, considerar estas dúas circunstancias como unha soa; a saber, a diversidade da natureza, que fai que o universo sexa un complexo de variedade infinita. Si na terra as circunstancias fosen tales que as condicións físicas de produción resultasen idénticas en todas partes e si os homes fosen entre si tan iguais como na xeometría euclidiana o son dous círculos do mesmo diámetro, a división do traballo non ofrecería vantaxe algunha ao home que actúa.[i]
Aínda que soe contra-intuitivo, sen estas diferenzas non habería especialización do coñecemento nin alargamento da estrutura produtiva, o que nos condenaría a unha economía de subsistencia. É máis, estas circunstancias non só aumentan a riqueza, que proporciona sustento para un número superior de individuos facilitando a expansión da vida, senón que, ademais, forzan ao home a cooperar e intercambiar entre si de forma pacífica, desenvolvéndose e perfeccionándose deste xeito institucións sociais como o diñeiro, o dereito ou a linguaxe. Estas institucións facilitan á súa vez que nos sexa máis sinxelo alcanzar os nosos obxectivos, sexan cales sexan estes. Noutras palabras, estas circunstancias son imprescindibles para a aparición da civilización.
[i] Ludwig Von Mises, La Acción Humana, (Madrid: Unión Editorial, 1980) p. 249.