A DANZA DA CHOIVA LAICA

    – Miguel Alonso Davila –  

 

 

 

  Como comentei no artigo anterior, para que un ritual concreto teña lugar é imprescindible que os participantes compartan certas crenzas. Por exemplo, no caso do matrimonio na tradición católica, que consiste na unión ante Deus dun home e unha muller, é imprescindible que os prometidos crean en Deus; e neste caso tamén na Igrexa. Así pois, cando o enlace termine os noivos estarán unidos, formarán unha unidade, e serán xa que logo dúas persoas diferentes ás que eran antes da voda. Podemos tamén imaxinarnos os rituais nos que un neno convértese nun home. Nestes casos do mesmo xeito que no anterior, nace un ser humano novo; o neno convértese, transfórmase nun home, de modo que o neno que o inicia é un individuo diferente do home que o culmina. A parte externa do ritual (a cerimonia con todos os seus detalles e símbolos: a música, os movementos, a vestimenta), e a interna (o cambio interno que experimenta a persoa), son dúas caras da mesma moeda. Así pois, si nun caso concreto, alguén non sofre devandito cambio interno, entón ningún rito tivo lugar en realidade. Obviamente este sempre será o caso si o individuo en cuestión non comparte as crenzas necesarias para que o rito teña lugar. Sería o caso dunha persoa que se dirixe a unha igrexa para comulgar, pero non cre en Deus nin na igrexa. Desde un punto de vista interno o que estaría facendo sería comer galletas.

  Quizais nos sexa máis fácil visualizalo si nos imaxinamos a nós mesmos perdidos nun lugar remoto, e que somos rescatados por unha tribo que nos fai partícipes dos seus rituais, nos cales fálase do deus do sol, por exemplo. Para nós todo iso non sería máis que teatro. No caso de que regresásemos á nosa civilización novamente, seríanos posible reproducir ditas cerimonias, como os bailes da danza da choiva, por exemplo. No entanto, a non ser que teñamos interiorizado as súas crenzas, eses movementos serán só un baile, e non a danza da choiva. Obviamente somos libres de chamarlle a ese baile como nos pete, por exemplo “a danza da choiva”, con todo ese baile e o rito serán dúas cousas ben diferentes.

  Logo desta pequena introdución podemos pasar a analizar certas expresións como “bautizo laico” que se adoitan escoitar cada vez con máis regularidade.

  A expresión “bautizo laico” é un absurdo. Igualmente, “matrimonio laico” ou “funeral laico” resultan tan absurdos como “a danza da choiva laica”. Un bautizo é un ritual, e un ritual é sempre relixioso. ¿A alguén se lle ocorrería falar de comulgar de forma laica, ou de rezar de forma laica? Un matrimonio é un acto relixioso, que non debe confundirse cun contrato privado asinado por dous individuos voluntariamente, e no cal poderían estipularse as cláusulas e condicións que os participantes cresen oportuno. Como moito pode suceder que se realice unha voda e que tamén se firme un contrato, pero serían cousas ben diferenciadas.

  O curioso de todo isto é que as persoas que se casan polo civil, non sempre se limitan a asinar un contrato, senón que con frecuencia realizan unha cerimonia na que se visten de forma especial e realizan unha serie de actos simbólicos. Mais si as nupcias civís non son máis que a firma dun papel, como moitos deles afirman, entón, para que tanta pompa. Si preguntásemos aos protagonistas probablemente diríanos que lles apetecía celebrar un día especial, e compartir coa súa familia que decidiron unirse para sempre. De modo que ese día representa un cambio nas súas vidas e en realidade tamén neles mesmos. Xa que logo, co exposto anteriormente, entenderemos que isto é en realidade tamén un ritual relixioso (recordemos que unha relixión non ten por que estar organizada, nin ten porqué ter deuses, e nin sequera ten por que ser articulable).

  Pero entón, ¿por que este estraño comportamento, por que rexeitar un enlace relixioso porque non se é relixioso, para realizar outro ritual tamén relixioso, ou pseudorelixioso (isto é, que teña a forma dun ritual relixioso, aínda que non o seu contido e o seu significado)? Na miña opinión, hai un ansia de significado nas persoas, búscase un significado, un sentido á vida, porque sen el vólvese insoportable. E este feito reflíctese na celebración desas cerimonias malia que os seus participantes se confesen non relixiosos.

  Con todo, parece que ese sentido non nolo pode outorgar a relixión, é este un camiño que está vedado, descartámolo ata antes de empezar a procura. Iso condúcenos a buscar unha identidade (algo interno, relixioso, que nos outorga unha misión), en cousas externas: o traballo, a pertenza a un club, equipo de fútbol, partido político, banda, etc. Isto é, buscamos en todos os sitios menos onde deberiamos. Agora ben, ¿por que de súpeto a maior parte da poboación non é créente? Si os nosos avós o eran cos ollos pechados, e tamén os nosos pais, xa é estraño que na nosa xeración a maior parte sexan ateos. ¿Por que este cambio radical? Si fose un movemento evolutivo natural, non forzado, sería diferente; quizais uns poucos serían os non crentes ao principio, pero non todos de súpeto. Este cambio masivo e repentino é obra do sistema educativo, onde se elimina a visión relixiosa do mundo, para implementar unha visión estatista. E para isto é necesario que a asistencia ao colexio sexa obrigatoria.

  A relixión estipula unhas normas de conduta, e unha moral (para o tema que estamos tratando é indiferente cales sexan, ata si son xustas ou non). Moral que é traspasada de pais a fillos. Estas pautas de comportamento son ríxidas, son sempre as mesmas. Nada máis afastado dos intereses dos gobernantes. A estes interésalles que a verdade, o bo e o xusto sexa o que eles dicten, independentemente do contido dos seus dictados. Hoxe din que o xusto é A, e mañá o contrario de A. Non importa, o xusto sempre é o que eles digan, sexa o que sexa. Para iso substituíron o dereito natural polo dereito positivo. Deste xeito esa tradición ríxida da relixión constitúe un contrapoder do Estado, ao que poden intentar unirse, ou pola contra destruílo. Na unión, o gobernante obtería certa lexitimidade e o estamento relixioso certos privilexios; aínda que esta unión adoita ser problemática, posto que a tradición relixiosa adoita ser demasiado ríxida, de maneira que o cargo eclesiástico de quenda non poderá dar lexitimidade a todos os actos do gobernante aos que a este lle gustaría.

  Así, na actualidade asistimos ao intento de eliminación da relixión por parte do Estado. O que, á súa vez, véndesenos como un gran avance cara á liberdade, como a liberación dun pensamento arcaico e semi-infantil, para avanzar cara á luz da razón. Dinnos que a Igrexa pretende controlar as nosas vidas, e que non sería máis que unha chea de supercherías para mentes débiles. No entanto, si este fose o caso, si os gobernantes pretendesen eliminar a influencia da relixión para liberarnos, o máis lóxico sería que nos liberasen dos rituais relixiosos, ou que extirpasen á igrexa destas celebracións importantes. Deste xeito esas cerimonias poderían agora estar presididas por calquera, por exemplo por algún amigo íntimo da familia. Pero este non é o caso; o que observamos é como o Estado colócase en lugar da relixión, substituíndo ao clérigo por un representante estatal. Si realmente quixesen liberarnos da relixión sen máis, que necesidade hai dun representante estatal en todas as cerimonias. ¿Para que necesito ao alcalde no evento no que vou presentar ao meu fillo á miña familia?

  Isto claramente é un caso máis dun longo proceso de sacralización estatal, que pretende erixir ao Estado como unha nova relixión. Este é un tema longo e complexo que non abordaremos aquí.

  Podería argüírse que a relixión pretende expandir as súas ideas e converterse nunha parte fundamental da vida das persoas, o cal é verdadeiro. Ademais, moitos de nós intentamos tamén expandir certas ideas, e non hai nada malo niso. Mais, con respecto aos temas que estamos tratando, o único importante é si se trata de algo coactivo ou non. O Estado realiza unha imposición de forma coactiva, non así a relixión. Un é libre de non comulgar con ningunha confesión relixiosa, de non asistir á igrexa, ata podes botar a gritos da túa casa a un cura que veña a predicar. Non es libre con todo, de non pagar os teus impostos, ou de non enviar ao teu fillo ao colexio.

  É por todo isto que podemos chamarlle a un evento “bautizo laico” si queremos, pero non é inocuo, non é inofensivo e ademais é algo deliberado, non é casual. Si non temos ningunha crenza relixiosa ou simplemente aborrecemos o catolicismo (que por outra banda non entendo por que o catolicismo é rancio, e o budismo é cool, coma se este último non fose igualmente unha relixión), e decidimos facer un bautizo civil, este acto estará oficiado por un representante estatal. E en devandita celebración, parece que é o representante estatal, é dicir o Estado, o que nos dá a benvinda á cidadanía e outórganos uns dereitos democráticos (coma se os dereitos puidesen ser democráticos, coma se non nos pertencesen eses dereitos de forma inalienable sen que ninguén nolos teña que outorgar). Preséntase así a este ente imaxinario non só como garante dos nosos dereitos senón como orixe dos mesmos. Deste xeito, a nosa liberdade estaría garantida polo Estado, o que nos impediría pensar nel como algo negativo, ao non poder atentar contra a nosa liberdade posto que é orixe da mesma. Isto, claramente é unha contradición posto que o Estado sostense a base de impostos recadados coactivamente. É dicir, vulnerando a nosa liberdade.