PRAXEOLOXÍA E MEDICINA

– Ignacio Almará – 

  A mediciña trata esencialmente sobre a saúde e a enfermidade. Estes parecen conceptos sinxelos, ¿pero que significan realmente? Se preguntamos a un profesional no tema é probable que obteñamos unha resposta ambigua, o que resulta comprensible, xa que nin sequera nas facultades de mediciña danse definicións consistentes. Se acudimos á Organización Mundial da Saúde, esta é a definición que atopamos: “A saúde é un estado de completo benestar físico, mental e social, e non soamente a ausencia de afeccións ou enfermedades”.

  Segundo esta definición, deberiamos ir correndo a urxencias cada vez que nos sentimos tensos no traballo ou cando a moza á que escribimos poemas négase a dirixirnos a palabra. Na miña opinión, esta é unha definición inapropiada, ambigua e impregnada de filosofía hedonista, pero, ademais, non é o concepto de saúde que se usa máis habitualmente na práctica clínica. Como explica o Dr. Michel Accad, a definición máis aceptada polos clínicos é a que considera ao corpo humano como unha máquina.[i] Segundo esta definición, o corpo humano, do mesmo xeito que o motor dun coche, ten unha configuración óptima na que todas as súas pezas deben levar a cabo a función para a que foron feitas. Unha disfunción dunha peza ocasiona unha perturbación na máquina, a cal pode, entón, considerarse defectuosa, é dicir, enferma. Se entendemos o corpo san como unha máquina nun estado óptimo, o seu mal funcionamento só pode resultar dunha alteración provocada por un elemento externo ou interno. É unha relación de causa e efecto análoga ás relacións da mecánica clásica: se sucede A entón B, sendo A unha agresión e B o novo estado defectuoso da máquina. Isto leva a unha consideración puramente materialista da medicina, na que o médico pasa a ser un observador e analista dunha deficiencia obxectiva dun ente mecánico, o cal hai que reparar se se atopa danado. Deste xeito, a enfermidade vén determinada polo médico, a quen se considera adestrado e capacitado para identificar esas disfuncións mecánicas obxectivas.

  Con todo, unha persoa non é, unicamente, un conxunto de carne, ósos, músculos e vísceras, sobre o que hai que facer reparacións. É algo máis. E é aquí onde o Dr. Accad introduce un novo concepto de saúde: o concepto praxeolóxico.

  Para entender este concepto é necesario expoñer brevemente o que lle serve de base: en primeiro lugar o axioma da acción de Ludwig von Mises. A aparentemente sinxela oración da cal se deriva practicamente toda a teoría económica dinos que o home actúa, é dicir, que persegue uns fins utilizando uns determinados medios. En segundo lugar, temos o principio de autopropiedade que brillantemente expuxo Murray Rothbard. Segundo este principio, cada un é propietario do seu corpo e, por tanto, decide plenamente as accións que sobre este han de facerse. Así, vemos, por unha banda, que as persoas son axentes, e, por outra, que son propietarias dos seus corpos. Isto serve como base ao Dr. Accad para redefinir por completo o que é a saúde e a enfermidade. Onde antes só viamos un corpo comparable a unha máquina, agora vemos a propiedade máis íntima de alguén que actúa, e que ten, do mesmo xeito que nós, capacidade de elección de obxectivos e de medios.

  ¿E se o estado do corpo dunha persoa impedille perseguir os seus obxectivos? Entón poderiamos falar dunha persoa enferma. Isto constitúe unha base praxeolóxica para a definición de enfermidade. A saúde, pola súa banda, consistiría naquel estado no que as condicións físicas e mentais dunha persoa permítenlle perseguir os fins por ela escollidos.

  O home considérase enfermo ao verse incapacitado para perseguir os seus fins debido ao seu estado físico ou mental. Isto abarca desde un arrefriado ata un infarto ou a perda dunha perna, xa que non é o cadro patolóxico o que determina a enfermidade, senón como esta afecta á acción do home en cuestión. Nesta visión é a persoa a que recupera a capacidade de considerarse enferma ou sa. Así, o paciente recupera a última palabra sobre o seu corpo. Esta definición praxeolóxica é, ademais, a máis xeralmente aceptada pola xente, aínda que sexa de forma implícita. Por exemplo, un ataque ao corazón ou unha crise de asma adoitan ser consideradas enfermidades, xa que nos adoitan impedir por completo a persecución de fins. Por outra banda, un arrefriado non adoita ser considerado enfermidade, xa que nos permite seguir perseguindo os nosos fins. De feito podemos ir máis aló e observar enfermidades como a fibromialxia, a cal non ten unha clara base orgánica, pero supón un trastorno doloroso e incapacitante para o que o sofre, sendo percibido como unha grave enfermidade que lle impide levar a cabo numerosas actividades.

  Volvamos de novo á concepción de corpo-máquina. Nesta concepción, a deficiencia é obxectiva, constitúe unha enfermidade e debe ser reparada polo médico. O enfermo limítase a adoptar un papel pasivo mentres que o médico establece unha relación hexemónica co paciente. De feito, todo o sistema sanitario oriéntase desta forma, considerando aos pacientes como máquinas defectuosas a reparar e coidar. Como consecuencia, ofrécese unha mediciña uniforme, onde non hai capacidade de elección de servizo e onde o paciente, simplemente, é examinado e reparado polos médicos. E aínda máis, toda a sociedade está medicalizada, desde leis antitabaco ata campañas estatais para promoción do uso do preservativo, o pago por parte do Estado dos servizos e o que é peor, a limitadísima capacidade de elección do paciente, que se somete aos mandatos dos gobernantes. O Estado adopta o papel dun gandeiro que vacúa e coida a alimentación das súas reses.

  Con todo, como di Accad, é posible que a Escola Austríaca salve a mediciña. Coa nova definición de saúde e enfermidade, é o individuo o que di cando está enfermo ou non. É el o que acudirá en busca de servizos médicos cando o considere necesario pola súa enfermidade. O paciente recupera de novo a voz sobre o seu corpo, solicitando servizos médicos cando o precise en calidade de propietario do corpo que considera enfermo. É aquí onde Rothbard cobra gran importancia nesta definición, xa que reorienta a concepción hexemónica do medicamento e transfórmaa nunha relación contractual, na que o paciente emprega ao médico por un servizo, permitíndolle realizar un tratamento sobre a súa propiedade. Mentres que a concepción mecánica dá pé a unha visión paternalista do medicamento, a concepción praxeolóxica considera aos homes como axentes e propietarios que saberán decidir a necesidade de tratamento, o que, na práctica, daría lugar a unha liberalización do medicamento.

 

[i] “Dr. Michel Accad: Can Austrian Economics Save Medicine?”, dispoñible en https://mises.org/library/dr-michel-accad-can-austrian-economics-save-medicine