O ÚNICO CAMIÑO CARA A RIQUEZA. (V)

    – Miguel Alonso Davila –

  En artigos previos desta serie expúxose como os empresarios organizan a súa actividade guiándose polos prezos, e como para que se adecúe a produción ás necesidades dos consumidores necesítase que eses prezos reflictan fielmente as valoracións dos mesmos. É dicir, que sexan prezos nun mercado libre; cos que os empresarios poidan realizar o cálculo económico. Tamén se tratou o problema da información e de como esta créase a base de proba e erro. Neste artigo centrarémonos nalgunhas características de devandita información, poñendo primeiro algúns exemplos nos que ditas propiedades visualícense máis facilmente, aínda que aparentemente non teñan relación coa economía.

  Pensemos, por exemplo, en como se mantén unha amizade, ou como se mantén unha relación amorosa duradeira, ou se conquista a unha parella. Nestes casos, ninguén diría que podemos aprender a facer todas estas cousas lendo un libro. Si fósemos pícaros e inquirísemos aos nosos avós por como se pode conseguir unha amizade, diríannos que iso se aprende facéndoo. É intentando facer amizades que aprendemos a facelas; e é tendo varias amizades que duren no tempo e despois desaparezan que aprendemos a mantelas. Así pois, isto sería un coñecemento de tipo práctico, non teórico. Apréndese practicando, facendo. Para aprender a bailar non basta con ler un libro, é preciso bailar. O mesmo que para aprender a andar en bicicleta, ou para practicar calquera outro deporte. Aínda que estudemos tratados de mecánica e saibamos o ángulo exacto que ten que ter cada parte das nosas extremidades superiores e a posición exacta do resto do noso corpo, non aprenderemos a tirar a canastra de forma correcta ata que xoguemos centos de horas ao baloncesto. Igual que para aprender a darlle á pelota ao xogar ao golf. É pois todo este, un coñecemento que non aprenderemos lendo libros. E isto lévanos á seguinte característica, a saber, que todos estes casos serían tamén exemplos dun coñecemento non articulable. O que quere dicir que non se pode codificar, reducir a uns poucos conceptos que o atrapen na súa totalidade.

  Si quixésemos escribir un libro sobre como se mantén unha relación non seremos capaces de meter aí dentro todo o coñecemento respecto diso, porque é non articulable. Imaxinemos que un extraterrestre chega á Terra e disponse anotar nun caderno as normas que seguimos os terrícolas, por exemplo, nas cafeterías e bares. O noso extraterrestre observará que sempre se dan os bos días ao entrar pola porta. Agora ben, esa regra que anota na seu caderno en realidade non se cumpre sempre. Si entramos nun establecemento e un cliente esborrállase por un infarto, e nós dicimos xusto despois “bos días”, non quedará moi ben. No entanto, si o cliente doente só sofre un leve mareo, quizais si podamos dar os bos días sen que quede estraño. Pero, ¿en que punto da liña que vai desde un cliente morto a un levemente mareado temos que deixar de dar o saúdo inicial? Non está moi claro, é algo que se aprende estando en moitas situacións sociais, algo que se aprende facendo. E si pasa isto co primeiro paso, que é dar os bos días ao entrar, figurémonos a cantidade de problemas que terá o noso extraterrestre para intentar atrapar a cantidade inxente de normas non articulables que utilizamos no noso comportamento dentro deste tipo de establecementos. Pensemos nas nosas parellas ou amigos íntimos cos que mantemos unha relación de moitos anos. Si quixésemos reproducir o seu comportamento nun libro non seriamos capaces, escribiriamos cousas tales como: “moléstalle que lle dean empuxóns, a non ser que sexa alguén moi próximo”. Con todo non está claro canto de próximo é “moi próximo”, iso dependerá da situación. Non será o mesmo si vai camiñando pola rúa, que si está de copas nunha discoteca. E tamén dependerá do seu estado de ánimo, e dun sinfín de circunstancias, en que momento a aplicación dunha forza sobre o seu corpo pasa a ser un empuxón. É só co paso dos anos, a base de proba e erro, que imos aprehendendo o comportamento de devandita persoa; pero non é algo que podamos escribir nun libro, tal que si unha terceira persoa léseo soubese como se vai a comportar.

  Outra característica destacable é a dispersión. Si falamos de como se mantén unha amizade cada persoa ten a súa propio saber achega do tema, que irá xerando coa experiencia; e como todas as experiencias son diferentes, a sabedoría das persoas achega dese tema será tamén lixeiramente diferente. Este tipo de información acharase pois dispersa entre toda a poboación, non está concentrada nun sitio concreto. E será ademais un coñecemento privativo, é dicir, cada persoa non terá acceso ao que teñen o resto das persoas.

  Como vemos nestes exemplos, pódese visualizar que se trata dun coñecemento subxectivo, disperso, de tipo práctico, tácito, e a maior parte dos casos non articulable. O caso é que si reflexionamos decatarémonos de que este é o modelo de coñecemento que se utiliza o actuar. Cando nos fixamos metas que queremos alcanzar, buscamos medios que nos permitan conseguilos, e os saberes que utilizaremos terán todas estas características.

  Con todo no noso quefacer diario parece que está todo terminado dun modo moito máis ríxido. Que no seu funcionamento diario a economía non se ve afectada por tales cousas, senón que avanza firme seguindo as directrices dos nosos gobernantes. Para visualizalo supoñamos que imos empezar a traballar de camareiros nun bar, e o noso xefe dinos que si uns clientes consumen moito lles poñamos uns pinchos gratis. Ao que nós podemos inquirir que canto é moito. Seguramente o encargado non terá unha cifra exacta na cabeza, e responderanos que xa o imos vendo nós. Laborando nun establecemento diferente quizais nos digan que si non hai moitos clientes podemos pechar antes. Pero nese caso canto antes podemos pechar, e cantos clientes son poucos. Tampouco neste caso o noso superior daranos unha cifra exacta. Noutro caso poida que suxírannos que si temos un cliente con moita présa podemos atenderlle antes que ao resto, aínda que teremos de facelo de tal modo que o resto de clientes non se incomode. No entanto, ¿canta présa é moita e como sei si un cliente estase incomodando? En todos os quefaceres que sexan de face ao público, teremos similares problemas. Ata nas restantes ocupacións teremos que interactuar cos nosos compañeiros, aparecendo cuestións semellantes.

  Como vemos, para solucionar todas estas situacións fai falta un coñecemento práctico, non articulable, etcétera, que iremos aprendendo a medida que traballamos, e deste xeito iremos adquirindo o oficio. E é esta a única forma de adquirilo, doutro xeito, a xente sairía perfectamente apresa das escolas de oficios e das universidades e con todo o entendemento necesario para realizar a súa función en todos os casos que se atopase ao longo da súa carreira. Pero claramente non estamos en devandita situación, e unha vez instruídos nos distintos centros formativos necesitamos dun tempo faenando para aprender o oficio. Si meditamos nos nosos respectivos traballos e analizámolos detidamente darémonos conta que para nosa función utilizamos algunha vez este tipo de coñecemento. E co tempo darémonos tamén conta de como ese tipo de coñecemento abarca en realidade case todo noso desempeño profesional. Podemos razoar que en realidade hai moitas partes do noso ocupación que se realizan de modo mecánico e non están sometidas a esa incerteza ou indefinición. Con todo, separadamente de que aos dependentes experimentados que laboran de face ao público tamén lles parece que realizan o seu cometido de forma rutineira e mecánica, aínda que como vimos non é o caso, si nos paramos a pensar non hai moita diferenza. Si traballamos nunha fábrica ensinarannos como desenvolvernos, pero necesitaremos uns días para empezar desenvolvernos con soltura. O tempo que necesitamos para aprehender o oficio. Despois todo nos parecerá evidente, no entanto ao principio veremos as regras un tanto difusas, si non, non necesitariamos o período de aprendizaxe, porque non é só un tema de velocidade. Ademais esas rutinas non caeron do ceo, foron atopadas grazas á creatividade humana. Non viña nas táboas de Moisés como organizar unha fábrica, nin é algo que se poida dilucidar sentados no despacho presidencial, é leste un coñecemento que se foi creando a base de proba e erro.

  Xa que logo si a maior parte de case todos os traballos realízase grazas á utilización e creación deste tipo de coñecemento, é obvio que sen el non se podería levar a cabo a maior parte da actividade económica. Toda a información que van xerando os actores ao desenvolver libremente o seu empresarialidade, e que é necesaria para alcanzar a prosperidade, será dispersa, non articulable, etcétera, polo que os gobernantes non se poderán facer xamais con ela, de modo que poidan utilizala para organizar a economía. E o que é peor, coa coacción sobre o libre actuar humano impiden que se xere unha información que é necesaria ata para poder eles darlle sentido coordinado aos seus mandatos. Ademais si limítase a propiedade privada sobre as posesións lexítimas e os froitos que xurdan das mesmas, redúcense os incentivos para que os actores busquen e creen a información coa que poder eliminar os desaxustes que continuamente xéranse na economía e que nos permitirá avanzar cara á prosperidade. Así pois con gobernantes (aínda que sexan lexítimos) que intenten organizar a economía de forma centralizada, e con limitacións á propiedade privada seremos necesariamente máis pobres.