Vida.

John Locke naceu o 29 de agosto de 1632 en Wrington, Inglaterra, pasando a primeira parte da súa infancia en Pensdorf.[i] A súa familia dedicábase ao comercio e era de extracción puritana. En Londres realizou os estudos secundarios, e en 1652 obtivo unha beca para estudar no Christ Church College de Oxford, onde alcanzou o Master of Arts en xuño de 1658. Na década de 1660 dá clases de grego, retórica e filosofía. Nesta época interésase polas obras de Descartes e pola crítica que Pierre Gassendi fai ao mesmo e á escolástica; así como tamén polas ciencias naturais. Malia ser xa profesor continúa estudando medicina.

En 1666 coñece a Anthony Ashley Cooper, para o que traballará como asesor a partir de entón. Por esta época Locke comeza a cambiar as súas ideas sobre filosofía política. En 1667 compuxo o seu “Essay concerning toleration” que máis adiante se convertería na súa famosa carta sobre a tolerancia. Lord Ashley foi ascendendo na esfera política ata chegar a chanceler do tesouro. Foi entón cando Locke se dedicou a cuestións económicas para poderlle asesorar, redactando en 1668 un ensaio sobre a manipulación do tipo de interese, que sería a primeira parte da súa “Some considerations of the consequences of the lowering of interest and raising the value of money”, publicado en 1692.

En 1672 Lord Ashley foi nomeado Lord Chanceler, recibindo Locke tamén un cargo público importante. Ao ano seguinte Lord Ashley abandona o seu posto por discrepancias políticas, Locke apóiao, e conxuntamente escriben un panfleto polo que finalmente terá que abandonar o país. En 1679, debido a cambios políticos, e logo de pasar catro anos en Paris, Locke volve a Londres para traballar de novo con Lord Ashley. Este defendía unha política anticatólica aliñándose cos “whigs” en torno á controversia de si os católicos podían ser herdeiros ao trono, intentando que o rei aprobase unha norma que o impedise, evitando así acabar nunha monarquía católica absolutista. Entendía que o poder político descansaba nun contrato e que é lexítima a resistencia ante abusos do poder. No bando contrario, os “tories” opinaban que o dereito sucesorio non se podía alterar e postulaban a orixe divina do poder.

É neste ambiente, entre 1680 e 1682, no que Locke compón as ideas que expresará en “Dous tratados sobre o goberno civil”. Finalmente os “tories” resultaron vencedores, o que provocou un novo exilio de Locke, esta vez a Holanda, onde se dedicou a plasmar as ideas nas que viña traballando ao longo dos anos anteriores. Regresa a Inglaterra en 1689 logo de cinco anos e céntrase nas súas investigacións, afastándose da vida política. Nese mesmo ano publica a súa “Carta sobre a tolerancia”, “Dous tratados sobre o goberno civil”, e “Ensaio sobre o entendemento humano”. En 1693 publica “Some thoughts concerning education”, unha reflexión sobre a educación, e en 1695 “The reasonableness of christianity as delivered in the escriptures”, un texto de filosofía da relixión.

Falece o 28 de Outubro de 1704.

 

Obra.

Neste pequeno resumo centrarémonos na súa obra de filosofía política. Esta primeira parte dedicarémola ás contribucións previas ao segundo ensaio sobre o goberno civil, ao que lle dedicaremos a segunda parte desta sucinta biografía.

Locke contribuíu con achegas significativas en diversas áreas como teoría do coñecemento, dereito, economía, filosofía política, educación, etc. No entanto, os traballos que máis influíron nos pensadores das seguintes xeracións foron os que realizou en teoría do coñecemento e filosofía política. En efecto, o seu libro “Ensaio sobre o entendemento humano” supuxo unha continuación, síntese e profundización das ideas empiristas que viñan realizando autores como Francis Bacon, e que serían un contrapunto ás teses racionalistas de autores como Descartes. O seu pensamento influíu en autores como Berkeley e Hume, que levarían o empirismo ata as súas últimas consecuencias, xerando un rico debate cos autores da tradición racionalista, conformándose deste xeito as dúas grandes correntes de pensamento filosófico da época.

No seu ensaio sobre o tipo de interese, aínda que, ao carecer da moderna teoría do capital e do ciclo económico non pode dar conta das consecuencias reais da súa manipulación, con todo, si que intúe, baseándose nunha analoxía entre as leis económicas e as leis da natureza, que o tipo de interese debe ser establecido a través da oferta e a demanda, e que a fixación dun valor para o mesmo por parte do goberno é algo antinatural e daniño.[ii]

Sen dúbida, onde o seu pensamento alcanzou o seu máximo desenvolvemento foi en filosofía política, constituíndose no fundador da tradición liberal. É obvio que os seus escritos políticos conteñen as incongruencias e incoherencias típicas daquel que inicia unha nova tradición de pensamento, pero non hai que perder de vista a época na que foron escritos. Aínda que é certo que algunhas das súas teses quedáronse a medio camiño, si contrapoñemos as súas ideas coas dos seus predecesores darémonos conta que supuxeron un gran avance na defensa da liberdade.

Un exemplo disto serían as reflexións expostas en “Carta sobre a tolerancia” onde, malia defender a non tolerancia contra os ateos,[iii] con todo, tamén defende a tolerancia dos distintos credos relixiosos. Así, segundo Locke

 

“Ningunha persoa privada debe, en ningún caso, prexudicar ou diminuír os bens civís doutro, porque este se declare estraño á súa relixión e aos seus ritos”.[iv]

 

E ademais,

 

“Ninguén, nin as persoas individuais, nin as Igrexas, nin sequera os Estados teñen dereito algún a prexudicar uns os bens civís dos outros e de privarse mutuamente das cousas deste mundo co pretexto da relixión”.[v]

 

E o máis importante, tamén defende a separación entre Igrexa e Estado. Así, crítica que a Igrexa pretenda impoñer o seu credo a todos os cidadáns.

 

“Ninguén se queixa da mala administración da familia do veciño, ninguén se enfada co que se equivoca cando sementa os campos e ao entregar como esposa á súa filla, ninguén corrixe a quen se come o diñeiro na taberna. Destrúa, constrúa, gaste segundo o seu criterio: ninguén protesta, todo está permitido. Pero, si non frecuenta o templo público, si alí non se inclina da forma adecuada, si non obriga aos seus fillos a que se inicien nos misterios desta ou daquela igrexa, entón hai murmurio, clamor, acusación”.[vi]

 

É dicir, está en contra de que a Igrexa se entrometa nas funcións coercitivas do Estado. E, inversamente, tamén critica que o Estado se entrometa nas crenzas relixiosas dos seus súbditos.

 

“O maxistrado non pode impoñer coa lei civil ritos eclesiásticos ou cerimonias de culto divino nin na súa igrexa nin moito menos na igrexa de outros”.[vii]

 

Ademais ao suxerir que o goberno non ten lexitimidade para entrometerse nos asuntos relixiosos dos seus cidadáns está defendendo uns límites ao poder estatal e tamén uns límites ao poder eclesiástico.

A maior parte das contribucións de Locke á filosofía política concéntranse na segunda parte do seu tratado sobre o goberno civil. Na primeira parte do mesmo refuta de forma pormenorizada as teses absolutistas de Robert Filmer. Este, na súa obra O patriarca, defende que a soberanía dun príncipe ten orixe divina. Para iso baséase no feito de que a Terra foi concedida por Deus a Adán e este ten un dereito natural de dominio sobre os seus fillos, o mesmo que teñen os monarcas sobre os seus súbditos, monarcas que serían descendentes directos de Adán. Locke critica que Filmer pretenda derivar dunha autoridade paterna sen definir un dereito de

 

“… soberanía divino e inalterable, mediante o cal un pai ou príncipe ten un poder absoluto, arbitrario, ilimitado e ilimitable sobre a vida, a liberdade e bens dos seus fillos e súbditos; de modo que pode tomar ou traspasar os seus bens, vendelos, castralos ou usar as súas persoas como lle pete, porque todos son os seus escravos, e el é o señor e propietario de todas as cousas e a súa vontade ilimitada é lei”.[viii]

[i] Para un análisis da vida e obra de John Locke ver Tomás Vàrnagy, “El pensamiento político de John Locke y el surgimiento del liberalismo”, pp. 41-76 en Atilio A. Boron, compilador, La filosofía política moderna. De Hobbes a Marx (Buenos Aires: Clacso, 2000); Miguel Satrústegui Gil-Delgado, “Acción y pensamiento político de John Locke: del conformismo a la revolución”, Revista de Estudios Políticos (nueva época), 160 (abril-junio 2013): 43-68; y Óscar Godoy Arcaya, “Libertad y consentimiento en el pensamiento político de John Locke”, Revista de Ciencia Política, 24, 2 (2004): 159-182.

[ii]Para as súas aportacións á teoría monetaria ver John Locke, Escritos monetarios (Madrid: Pirámide, 1999).

[iii] John Locke, Cartas sobre la tolerancia (Ciudad de México: La Guillotina, 2009), p. 95.

[iv] Locke, Cartas sobre la tolerancia, p. 37.

[v] Locke, Cartas sobre la tolerancia, p. 43.

[vi] Locke, Cartas sobre la tolerancia, p. 47.

[vii] Locke, Cartas sobre la tolerancia, pp. 62-63.

[viii] Citado en Doris Emilia Guerrero, ·“El tratado sobre el gobierno civil de John Locke, una refutación del absolutismo de Robert Filmer”, Universitas Philosophica, 8, 15-16 (diciembre 1990): 9-60.