O MÉTODO DA ESCOLA AUSTRIACA: A PRAXEOLOXÍA

– Óscar R. Carreiro –   

  A praxeoloxía é o método distintivo da Escola Austriaca de economía. O termo, acuñado por Ludwig von Mises, significa “a ciencia da acción”. A praxeoloxía toma como punto de partida o axioma da acción, que nos di, simplemente, que o home actúa. Actuar significa escoller un fin e usar os medios que se crean adecuados para a consecución dese fin. Actuar implica o tentar pasar dun estado que se considera menos satisfactorio a outro máis satisfactorio. Este axioma é autoevidente e non necesita de experiencia algunha para ser demostrado. Non é autoevidente nun sentido psicolóxico, é dicir, que se fai evidente a todo o mundo, senón no sentido de que calquera intento de refutación só o confirma. Efectivamente, se alguén pretendese negar o axioma da acción estaría a realizar unha acción: tería un fin e para conseguilo usaría os medios que consideraría adecuados (algún tempo para pensar, certos argumentos, o seu propio corpo para realizar eses argumentos, etc.).

  A praxeoloxía constrúese a partir dos principios intelectuais incluídos na categoría da acción humana por medio de deducións lóxicas e dótanos co coñecemento teórico necesario para interpretar a realidade.

  Un dos elementos fundamentais da praxeoloxía é o individualismo metodolóxico, é dicir, o feito de que a análise da acción ten que ter en conta que unicamente os individuos actúan. O individualismo metodolóxico permítenos entender o carácter subxectivo de fenómenos económicos tales como o valor ou a utilidade. Ó actuar, cada persoa tenta alcanzar certas metas que cre, por algunha razón, que son importantes. A palabra “valor” refírese á apreciación subxectiva da súa meta por parte do actor, cunha intensidade que varía segundo a persoa, o momento e a meta. Os medios son calquera cousa que o actor, subxectivamente, cre adecuada para axudarlle a alcanzar a súa meta. A “utilidade” refírese á apreciación subxectiva dos medios, e depende do valor concedido á meta buscada polo actor. Valor e utilidade son dúas caras da mesma moeda, xa que o valor subxectivo que o actor concede á súa meta proxéctase sobre os medios que considera adecuados para alcanzala.

  Outro dos trazos característicos da Escola Austriaca é a súa confianza no método lóxico en oposición ao método matemático empregado pola maior parte dos economistas. Como sinalou Huerta de Soto, a linguaxe verbal é máis apropiada que as matemáticas para o estudo da economía, xa que permite capturar máis perfectamente a esencia dos fenómenos económicos. O formalismo matemático non permite incorporar a realidade subxectiva do tempo e moito menos a creatividade humana.[i]

  O estudo da natureza, tal e como foi realizado polas ciencias naturais, fundaméntase na regularidade da concatenación de fenómenos. As entidades non humanas reaccionan seguindo patróns regulares. As ciencias naturais asumen a uniformidade invariable na concatenación e sucesión dos fenómenos naturais e, por medio da indución, inferen da regularidade dos eventos pasados a mesma regularidade nos eventos futuros. Esta asunción é necesaria para a capacidade de predición das ciencias naturais.

  O método de investigación idealmente empregado sería o da formulación de hipóteses que, logo, por medio da elaboración de experimentos nos que se pode illar e modificar un elemento mantendo o resto invariado, poden ser corroboradas e poderían levar á formación de teorías que estarían suxeitas á verificación, segundo o positivismo do Círculo de Viena, ou á falsación popperiana. A existencia de relacións constantes entre distintos elementos mecánicos que poden ser establecidas a través de experimentos é o que permite o uso de ecuacións matemáticas para a resolución de problemas concretos. No campo da acción humana, con todo, non existen tales relacións constantes porque o home presenta un comportamento intencional, escolle os fins aos que aspira e os medios con que obtelos, polo que, como sinalou Mises, “as ecuacións formuladas pola economía matemática constitúen unha peza inútil de ximnasia mental”.[ii]

  A análise praxeolóxica realizada por medio de deducións lóxicas a partir do axioma da acción permítenos entender e clarificar fenómenos económicos moi importantes. A modo de ilustración, mostraremos catro exemplos destacados.

1) A LEI DA UTILIDADE MARXINAL DECRECENTE.

  A lei da utilidade marxinal decrecente afirma que, canto maior é a oferta dun ben, menor é a utilidade de cada unidade dese ben, e canto menor é a oferta, maior é a utilidade de cada unidade.[iii]

  Como vimos, a acción humana implica a utilización de medios para a obtención de fins. Disto dedúcese que os medios son escasos pois, se non o fosen, non serían obxectos da acción, é dicir, non necesitarían ser tidos en conta para a obtención de fins. Xa que os medios son escasos é necesario economizalos, é dicir, hai que asignalos de maneira que sirvan para a obtención dos obxectivos máis desexados. Disto dedúcese que, canto maior sexa a oferta de bens, maior número de obxectivos poderán ser satisfeitos.

  Xa que os medios son escasos, non se poden alcanzar todos os fins. A acción ten lugar escollendo que fins serán satisfeitos a través da utilización dos medios. O actor debe ordenar xerárquicamente os seus fins nunha escala de valores e a acción demostra esta xerarquía.

  O actor valora só cada unidade física dun medio que ten relevancia para a acción. Os actores escollen e valoran unidades específicas dun medio. Por exemplo, valoran unidades de vacas ou cabalos, pero non valoran “as vacas” ou “os cabalos” como un todo. Valóranse unidades concretas de medios, non as clases ás que pertencen. Cada unidade que entra nunha acción específica valórase e ordénase de forma separada, só cando varias unidades xuntas entran na acción son valoradas conxuntamente. Este proceso de valoración de unidades específicas foi a forma na que se conseguiu superar o coñecido “paradoxo do valor”. Os economistas clásicos non podían explicar porque a xente valoraba máis o platino, por exemplo, que o pan, cando era evidente que o pan era máis necesario para a supervivencia. Pero, como explica Rothbard, o actor non valora os bens segundo clases abstractas, senón en termos de unidades específicas dispoñibles. O home non se preocupa de se o “pan en xeral” ten máis ou menos valor para el que o “platino en xeral”, senón se, dado o stock presente dispoñible de pan e de platino, valora máis unha peza de pan ou unha onza de platino.

  A xente valora os bens na marxe. Se un individuo ten unha subministración determinada de bens e ten que desprenderse dun, a utilidade que deixará de satisfacer con esa menor subministración é a “utilidade marxinal” do ben. Esta será a utilidade coa que se valore a cada unidade específica e homoxénea dese ben. Esa unidade da que o individuo tería que desprenderse é a unidade que está na marxe, polo que se lle chama a “unidade marxinal”. O obxectivo para cumprir que se atopa máis baixo na escala de valores do individuo sería a satisfacción provista pola “unidade marxinal”, por tanto, a “utilidade marxinal”. Esa utilidade marxinal correspóndese co fin ao que o actor tería que renunciar se o seu stock dun ben se reducise nunha unidade.

  Esta análise marxinal tamén se aplica á produción por medio do valor da produtividade marxinal. Esta consiste na contribución, expresada en termos monetarios, dunha unidade dun factor de produción ao proceso de produción. Depende do produto físico producido por unha unidade dun factor e da valoración do consumidor do produto, é dicir, está determinada pola produtividade física marxinal (a cantidade física de produto que se pode imputar a unha unidade dun factor, ou noutras palabras, a cantidade de produto final que se perdería se se eliminase unha unidade dun factor de produción) multiplicada polo prezo do produto.

2) A LEI DOS RENDEMENTOS DECRECENTES.

  A lei dos rendementos decrecentes di que dentro dun proceso de produción no que a cantidade dun dos factores de produción varía mentres a dos demais permanece constante, sempre existe unha cantidade óptima do factor que varía. Se un desvíase deste óptimo, a cantidade producida ou ben non aumenta, ou non o fai en proporción ao aumento da cantidade do factor.

  Esta lei ten un fundamento praxeolóxico. Os factores de produción utilizados para producir un ben de consumo son medios para a satisfacción dunha necesidade, satisfacción cumprida polo ben de consumo. Nun proceso de produción tamén é necesaria a colaboración de máis dun factor de produción, pois sempre é necesaria a utilización, polo menos, de tempo e de traballo. De non ser así, o ben aparecería e consumiríase instantánea e máxicamente e non habería proceso de produción. A necesidade da existencia dun óptimo dedúcese da necesidade da cooperación de máis dun factor de produción. Se non existise un óptimo, o produto medio incrementaríase indefinidamente ao aumentar a cantidade do factor, o que significaría que se podería obter calquera cantidade do produto simplemente aumentando a cantidade dese factor. Pero iso significaría que non importa o pequena que fose a cantidade dos outros factores, os que permanecen constantes, o único que habería que facer sería aumentar a cantidade do factor que varía. Entón, dado que a escaseza dos outros factores non tería importancia, non serían necesarios para a produción, xa que non serían medios, dado que os medios son necesariamente escasos. Con todo, nun proceso de produción sempre é necesario máis dun factor de produción.

3) A PREFERENCIA TEMPORAL.

  Tal e como explicou Jeffrey Herbener, o home, como un ser temporal, distingue entre “antes” e “despois” e, por iso, xulga de maneira diferente a obtención dun fin antes que despois e prefire a satisfacción dun fin antes que despois.[iv] A temporalidade dedúcese do axioma da acción, pois o establecemento do obxectivo desexado e a utilización de medios para alcanzalo, han de preceder, necesariamente, á consecución do fin. Os seres temporais prefiren a satisfacción dun fin antes á mesma satisfacción máis tarde. O tempo é escaso e, por tanto, un medio que hai que economizar. O home prima a satisfacción no presente e valora menos, é dicir, cun desconto, esa mesma satisfacción no futuro. Este desconto, que consiste na menor valoración da satisfacción das necesidades no futuro, será uniforme en relación con todas as accións dentro da mesma estrutura intertemporal (xa que unicamente consiste nunha maior valoración da satisfacción no presente sobre o futuro), e afectará a todas as accións, independentemente de que o home decida emprendelas ou non. Ao escoller realizar unha acción máis tarde, unha persoa está a demostrar que o valor da acción no futuro supera ao valor da acción no presente, mesmo co desconto do futuro aplicado. Isto é consistente co axioma da acción: escóllese a alternativa máis altamente valorada e renúnciase a outras menos valoradas.

  O home economiza as súas accións en relación con todos os aspectos da acción suxeitos a elección: fins, medios, espazo e tempo. A economía de mercado realiza esta integración para a sociedade no seu conxunto. Os prezos dos bens están determinados polas preferencias dos compradores e dos vendedores. Os prezos dos bens de consumo están directamente determinados polas preferencias dos consumidores expresadas na demanda dos devanditos bens. Os prezos dos bens intermedios (os utilizados para producir os bens de consumo) están indirectamente determinados polas preferencias dos consumidores xa que os bens de consumo xeran ingresos para os empresarios que xustifican a demanda que os empresarios teñen dos bens intermedios. Os empresarios pagan a cada factor de produción o valor monetario da súa contribución á produción. Se o pago do factor realízase antes da chegada dos ingresos obtidos pola venda do output producido, entón o pago descóntase debido á preferencia temporal. Este desconto do diñeiro futuro en relación co diñeiro presente é o interese e determina o tipo puro de interese (que se equipara coa preferencia temporal). Xa que todo o intercambio de diñeiro presente por diñeiro futuro dentro da mesma estrutura de tempo implica a preferencia temporal, o tipo puro de interese é uniforme a través de tales intercambios intertemporales. Diso séguese que todos os bens presentes que xeran diñeiro futuro terán os seus prezos determinados por medio do desconto do diñeiro futuro polo tipo de interese para obter a cantidade equivalente de diñeiro presente. Este proceso de capitalización resulta nun tipo de interese uniforme que consiste na diferenza no diñeiro presente gastado para adquirir os factores e o diñeiro futuro obtido da venda do output producido. Os prezos, así determinados, son a base do cálculo económico que permite aos empresarios considerar as liñas de produción e investimento que a xente valora máis.

  Para resumir, a lei da preferencia temporal afirma que a xente prefire os “bens presentes” (bens dispoñibles para o seu uso no presente) aos “bens futuros” (expectativas no presente de bens que estarán dispoñibles nalgún momento do futuro) e que o tipo social de preferencia temporal, resultado da interacción dos esquemas de preferencia temporal da xente, determinará e será igual ao tipo de interese puro que exista nunha sociedade.

4) A LEI DA VANTAXE COMPARATIVA.

  Coñécese tamén a este importante principio como a lei de asociación ou a lei dos custos comparativos. O economista clásico David Ricardo foi un dos primeiros en expoñer esta lei para un caso específico, o de dous países que comercian con dous produtos pero no que non hai mobilidade de traballadores nin de bens de capital. Con todo, só a Escola Austriaca soubo recoñecer o carácter universal e as consecuencias da lei de asociación.[v]

  Se imaxinamos dous individuos, cada un deles mellor dotado para a produción dun ben específico, resulta bastante claro que a produción total de ambos os bens aumentará se cada un dos individuos especialízase naquel ben no que é máis produtivo e non perde tempo na produción daquel no que o é menos. Deste feito derívase que ambos saen beneficiados se colaboran, especialízanse e intercambian o resultado do seu traballo. Pero, ¿que ocorre se un dos individuos é superior ao outro na produción de ambos os bens? Neste caso, ambos tamén sairán beneficiados se aquel que é superior especialízase na produción do ben no que ten unha maior superioridade relativa e deixa a produción do ben para o que ten unha menor superioridade relativa á outra persoa. A especialización e o intercambio benefician a ambos os cooperantes aínda que un deles sexa superior na produción de ambos os bens.

  Manuel F. Ayau expono cun exemplo numérico, imaxinando o caso de dous suxeitos aos que chama SuperJoe e InferJack. SuperJoe produce, en quendas de 12 horas, 12 pans e 6 vestidos. InferJack produce, en quendas tamén de 12 horas, 6 pans e 2 vestidos. O total para ambos os produtos é de 18 pans e 8 vestidos. Se SuperJoe dedica, en lugar de 12 horas para cada produto, 16 horas á produción de vestidos e 8 horas á produción de pan, e Inferjack dedica as 24 horas á produción de pan, cada un deles producirá, respectivamente, 8 pans/8 vestidos e 12 pans. A produción total haberá aumentado a 20 pans e 8 vestidos sen incrementar o tempo de traballo. O único que cambiou é que SuperJoe e InferJack asignaron o seu tempo de traballo de acordo coa vantaxe comparativa, dedicando Joe máis tempo á actividade na que ten maior superioridade relativa e Jack máis tempo a aquela produción para a que é relativamente menos inferior. Ambos saen beneficiados da especialización do traballo e do intercambio.[vi]  

  O único caso no que a especialización e a división do traballo non supoñerían ningunha vantaxe para os cooperantes sería o extremadamente improbable de que o mundo estivese habitado por persoas cuxas capacidades produtivas fosen exactamente iguais en todos os aspectos.

[1] Ver Jesús Huerta de Soto, The Austrian School. Market Order and Entrepreneurial Creativity (Cheltenham: Edward Elgar, 2008).

[2] Ludwig von Mises, Human Action. The Scholar’s Edition (Auburn: Mises Institute, 1998), p. 351.

[3] Para a utilidade marxinal e os rendementos decrecentes ver ver Murray N. Rothbard, Man, Economy and State with Power and Market (Auburn: Mises Institute, 2009), pp. 21-38 y 466-467.

[4] Jeffrey M. Herbener, ed., The Pure Time-Preference Theory of Interest (Auburn: Ludwig von Mises Institute, 2011).

[1] Abhinandan Mallick, “The Law of Association” (8 de septiembre de 2010), disponible en http://mises.org/library/law-association

[1] Manuel F. Ayau, Not a Zero-Sum Game. The Paradox of Exchange (Guatemala: Universidad Francisco Marroquín, 2007), pp. 33-36.