“POLO MENOS NON HOUBO SOBREVIVENTES” 

    – Daniel R. Carreiro –  

  A xente normal tende a considerar que o feito de que un avión se estrele ou un tren descarrile causando numerosas vítimas mortais é unha desgraza que debe ser lamentada. A xente normal tamén tende a considerar que, neste tipo de situacións, é algo bo que haxa sobreviventes. Ademais, cando se produce unha situación como a descrita e aparecen individuos que, desprezando o risco para a súa propia vida, lánzanse a axudar ás vítimas e tentan rescatar ao maior número de persoas posible, a xente normal tamén tende a considerar tales accións como un acto de heroísmo. Quizá, por todos eses motivos podemos considerar como algo moi afortunado o feito de que a maioría da xente normal non se dedique á filosofía política. E isto é así porque, nesta disciplina intelectual podemos atopar a individuos moi intelixentes, cultos e sofisticados que defenden ideas cuxas conclusións resultan notablemente absurdas. Imos tentar xustificar esta afirmación facendo referencia á obra dun dos máis destacados filósofos igualitaristas da teoría política contemporánea: Thomas Nagel.

  Segundo Nagel (i) á hora de atopar xustificacións para a lexitimidade dun sistema político debemos atopar razóns que atendan a dous tipos de principios diferentes, a xustificación debe ser dobre: por unha banda as persoas son capaces de pensar sobre o mundo facendo abstracción da súa posición particular nel, isto é o que Nagel chama a perspectiva imparcial. Desde este punto de vista debemos adxudicar a mesma importancia á vida de todas as persoas, incluída a nosa. A outra perspectiva é o punto de vista persoal, a forma en que as diferentes circunstancias aféctannos persoalmente. Desde este punto de vista os nosos intereses teñen unha importancia maior que os intereses dos demais. Un ideal social aceptable sería aquel que especifique un conxunto de institucións que satisfagan simultaneamente ambos os puntos de vista.

  A conclusión de Nagel é que este importante problema da filosofía política segue sen solución, é dicir, que non existe un sistema político que sexa capaz de satisfacer tanto o punto de vista imparcial como o punto de vista persoal.

  A pesar diso a opinión de Nagel é que un sistema lexítimo implicaría un igualitarismo moito máis profundo que o que se dá nas sociedades capitalistas contemporáneas, mesmo se estas inclúen un mínimo social garantido para todos. Isto é así porque, segundo este autor, este sistema demanda dos menos favorecidos un sacrificio dos seus intereses demasiado grande en comparación con outras posibles alternativas.

  Un sistema que garantise a igualdade de recursos (permitindo unicamente aquelas diferenzas derivadas exclusivamente do esforzo persoal) a través dunha transferencia de recursos desde os máis favorecidos aos menos favorecidos, implicaría un menor sacrificio dos intereses daqueles que o que estes teñen que realizar no presente sistema. Dado que a alternativa que supón un menor sacrificio de intereses debe ser considerada, imparcialmente, máis adecuada, o feito de que non se estableza un sistema igualitarista fai que os menos favorecidos teñan razóns lexítimas para a protesta.

  Un problema moi serio que padece esta perspectiva é que, aínda que aceptásemos o punto de vista de Nagel sobre a imparcialidade, non se seguirían as consecuencias igualitaristas que el destaca, como puxo de manifesto David Conway (ii). Se un sistema capitalista non é lexítimo entón, presumiblemente, non debería permitirse que chegase a existir. Con todo, se non chegase a existir é improbable que se creou a riqueza da que dispoñen os máis favorecidos (debido aos desincentivos á formación de capital derivados da prohibición de acumular riqueza proveniente de características non merecidas, tales como a clase social ou o talento). Pero entón resulta absurdo declarar ilexítimo un sistema social por privar a algúns dos seus membros de beneficios que non existisen de estar vixente outro sistema social supostamente máis lexítimo. Os menos favorecidos non poden alegar estar a sufrir un sacrificio dos seus intereses por non gozar dunha distribución igualitaria duns recursos que nin sequera chegase a existir nun réxime máis igualitario.

  Pero, ademais desas inconsistencias, as demandas de igualitarismo que se desprenden, segundo Nagel, da perspectiva imparcial presentan problemas aínda máis profundos. O punto de vista de Nagel implica unha consideración da igualdade como algo que ten valor intrínseco, algo que é valioso en por si. Derek Parfit presentou unha obxección moi seria a este tipo de consideracións, que denomina a Obxección da Nivelación cara abaixo (Levelling Down Objection)

  Segundo esta obxección, o feito de adxudicar un valor intrínseco á igualdade leva a consecuencias absurdas. Se por un accidente ou catástrofe, aqueles que están mellor perden as súas vantaxes, de tal forma que quedan igualados cos que estaban peor, a pesar do feito de que estes últimos non experimentan ningún tipo de mellora, un defensor do igualitarismo debería considerar esta situación como algo positivo posto que se conseguiu unha maior igualdade. É dicir, alguén que adxudica un valor intrínseco á igualdade debe considerar como positiva unha situación como a descrita, na que ninguén mellora e algúns empeoran. Como di Parfit:

“Se a desigualdade é mala, a súa desaparición debe ser en certo xeito un cambio para mellor, independentemente de como ocorre este cambio. Supoñamos que aqueles que están mellor sofren algunha desgraza, polo que se pon tan mal como todos os demais. Como estes eventos eliminarían a desigualdade, deben ser benvidos… aínda que serían peores para algunhas persoas, e mellor para ninguén. Esta implicación parece ser bastante absurda para moitos.? (iii)

  Unha desas persoas a quen lle parece absurda semellante implicación é David Gordon (iv) quen se imaxina a un deses filósofos igualitaristas contemplando a devastación e o sufrimento provocados por unha catástrofe aérea na que faleceron centos de persoas. Mentres pasea, aparvado e triste, entre os restos da fuselaxe do avión ese nobre igualitarista consólase pensando “bo, polo menos non houbo sobreviventes…”

  Quizais, precisamente porque chegamos a resultados absurdos e perversos cando este tipo de ideas igualitaristas levan ás súas conclusións naturais, podemos considerarnos afortunados de que a xente normal, xeralmente, non se dedique á filosofía política.