OS PROBLEMAS DA SANIDADE PÚBLICA: O GASTO (I)

    – Ignacio Almará –  

  Fíxose moi popular a opinión de que un aumento presupostario en materia sanitaria supón de forma matemática a mellora das condicións do sistema público de saúde. Esta conclusión pode estar fundamentada na perda de servizos que foi evidente en moitos hospitais e que se achaca comunmente aos recortes presupostarios.

  O razoamento habitualmente empregado afirma que a perda de servizos ou a diminución no ritmo de crecemento destes, leva a unha perda de calidade e unha redución na oferta de servizos sanitarios, polo que moitas menos persoas poden ser atendidas, aumentando desta forma as tan temidas listas de espera. En última instancia, é a redución do gasto o que nos leva a tan caótica situación. A conclusión móstrase evidente, o aumento do gasto mellora a calidade e a cantidade do servizo sanitario.

  Esta conclusión é certa só en aparencia, xa que si analizamos esta cuestión con algo máis de profundidade poderemos empezar a ver que as premisas empregadas neste razoamento son completamente falsas.

  A perda de calidade.

  A perda de calidade é unha das consecuencias máis temidas dos recortes presupostarios, pero ¿a que nos referimos ao falar de calidade? A resposta clásica sería falar de indicadores sanitarios tales como a mortalidade infantil, a esperanza de vida, a eficacia no tratamento de enfermidades cardiovasculares agudas ou a demora ou prontitude nos servizos de urxencias. Con todo, estamos en risco de caer nun erro si confundimos estas medidas obxectivas de calidade co que normalmente enténdese por calidade desde o punto de vista do consumidor.

  As medidas de calidade son unha ferramenta comunmente usada na produción industrial, xa que cando se ha de producir un produto concreto débello facer conforme a unha serie de características que se correspondan co proxectado produto final. Isto é, por exemplo, que nunha produción de galletas estas sexan producidas cun tempo determinado de cocción, teñan a cantidade de azucre correcto, a forma que se supón que deben ter e a ausencia de materiais contaminantes.

  Este tipo de medidas de calidade poden medirse de forma obxectiva xa que se ten un produto final obxectivo e as características físicas que se deben conseguir. A adecuación destas características ás do produto final indícanos a súa calidade en canto á proximidade co final, asumindo que este último é o referente. Si prodúcese unha alteración a calidade baixa.

  Con todo, desde o punto de vista do consumidor a calidade non depende da exacta cantidade de azucre ou do tempo de cocción concreto para desenvolver unhas galletas. Desde o punto de vista do consumidor a calidade é unha apreciación plenamente subxectiva, que depende da adecuación do servizo ou produto aos seus preferencias persoais.

  Ao falar de calidade nos servizos tamén nos referimos a apreciacións subxectivas baseadas en experiencias persoais. En canto ao tempo de espera aceptable nun bar, non existe unha táboa predeterminada de tempos, segundo a cal xulguemos a atención recibida. Da mesma forma non dispoñemos de ningunha medida que nos permita xulgar a intensidade do sorriso do camareiro ou a calidez do trato do que nos recibe na porta. Con todo, sabemos apreciar subxectivamente cando hai calidade nestes factores e cando non.

  O importante é que no caso do bar é o consumidor o que xulga de forma subxectiva a calidade do servizo. Isto significa que o xuízo orixínase na mente do consumidor de acordo cos seus preferencias persoais, en base a isto o consumidor é capaz de modificar a oferta de servizos existentes na sociedade a través da acción de elixir contratar un servizo ou non facelo. A apreciación subxectiva da calidade, entre outros factores, leva á adecuación da oferta aos seus intereses.

  No caso da fábrica de galletas a calidade fai referencia a unha serie de características obxectivables que se impoñen, por parte dos produtores, a fin de conseguir un produto concreto. Debemos caer na conta de que o produto final non se elixe de forma arbitraria polo produtor, senón que este vén determinado polos xuízos de preferencia do consumidor final do produto, ten xa que logo un principio de apreciación subxectiva. Pero neste caso referímonos só ás medidas de calidade industrial obxectivas do proceso de produción.

  O perigo corrémolo cando confundimos as dúas consideracións coas que podemos empregar esta palabra no contexto dos bens e servizos. Cando nos referimos a calidade dos servizos sanitarios e empregamos medidas obxectivas estamos falando de calidade nun sentido de produción do servizo. A calidade neste caso é a adecuación obxectiva do servizo a unhas certas características medibles establecidas polos produtores. Isto afástase moito do que normalmente entendemos como calidade ao falar dun servizo, o cal explicamos ao falar do bar.

  Cando falamos nun sentido industrial da calidade do servizo sanitario estámolo facendo desde os ollos do produtor, no caso da sanidade, dos burócratas que se encargan de tomar as decisións. Pero esta calidade non ten nada que ver coas apreciacións subxectivas da xente que utiliza estes servizos. Este concepto é plenamente vertical, a calidade do servizo vén definida de antemán e o usuario non pode facer máis que aceptala. É de feito tratado como un número máis e non como fin da asistencia, xa que a súa opinión non é tida en conta nin modificará futuras decisións.

  Mentres que cos bares ou as galletas o produto final determínase en base ás preferencias dos consumidores, no sistema público de saúde son as preferencias dos burócratas os que determinan como debe ser o servizo en todos os niveis. Podendo ser cualificado como servizo si considérase que serve unicamente aos intereses do gobernante.

  Si volvemos ao problema do gasto en relación coa caída da calidade é moi probable que unha diminución dos orzamentos leve a unha caída nos parámetros obxectivos, do mesmo xeito que na fábrica, unha redución dos bens de capital levará a unha produción máis lenta ou con menor calidade obxectiva. Pero non deberiamos por isto dicir que se produce unha caída na calidade dos servizos. Só poderemos dicir que se produce unha caída na calidade dos servizos cando se produce unha perda de intensidade na apreciación subxectiva do servizo recibido e esta tarefa é hoxe en día imposible, xa que non dispoñemos neste sector da ferramenta fundamental que nos permite saber as apreciacións dos consumidores, isto é, o cálculo económico. Ademais, estas características que nós xulgamos subxectivamente non dependen moitas veces do aumento do gasto. O mellor trato, a calidade informativa do médico ou a delicadeza das enfermeiras non depende do gasto empregado en sanidade.

  Pódese destacar que neste caso a apreciación da calidade é artificial xa que os servizos prestados e a forma de organizalos seguen un esquema vertical, non pensado para a maior satisfacción dos clientes, senón para maior eficiencia dos que fornecen o servizo e os burócratas. Por iso debemos ter coidado ao falar de calidade, incluso subxectiva, neste caso.

  Con este artigo damos comezo a unha serie que analizará os problemas máis populares da sanidade pública en España. No próximo capítulo analizaremos por que un aumento de gasto, ou unha redución de leste, van ter, en términos industriais, o mesmo efecto sobre as necesidades dos usuarios do sistema.