HEREJÍAS ECONÓMICAS

    – Daniel R. Carreiro y Óscar R. Carreiro –   

  O historiador católico Hillarie Belloc desenvolveu un concepto de herexía que pode ser moi útil á hora de analizar a evolución histórica do pensamento económico. Segundo el unha herexía é “a dislocación dunha estrutura completa e auto-sostida mediante a introdución da negación dunha das suas partes esenciais”(i). Ao negar só unha ou varias partes, é dicir, ao non negar completamente o sistema, parece que se están empregando os mesmos termos no mesmo sentido, sen deixar ver que se transformaron as características do sistema orixinal e, por tanto, tamén se transforma a maneira en que o novo sistema comprende o mundo.

  Debe quedar claro, con todo, que o concepto de herexía elaborado por Belloc non prexulga a verdade ou falsidade do sistema de ideas que a herejía ataca:

  Debemos destacar que, en canto ao valor da herexía como ámbito de estudo histórico, resulta indiferente que o esquema completo atacado sexa verdadeiro ou falso. O que nos ocupa aquí é… que a herexía orixina unha nova vida propia e afecta vitalmente á sociedade que ataca” (ii)

  Este concepto complementa e mellora a idea de Kuhn sobre a evolución científica e os cambios de paradigma. Porque podemos observar como as principais paradigmas económicos da actualidade orixináronse como herexías da paradigma causal-realista, eliminando aspectos esenciais do mesmo e modificando, desta maneira, a visión que ofrecían sobre os fenómenos económicos. Ademais tamén podemos comprobar como estas herexías económicas desenvolvéronse baixo a profunda influencia de ideas características de herexías relixiosas.

  Segundo a paradigma causal-realista, a análise dos fenómenos económicos consistiría no estudo sistemático e interdependiente dos fenómenos do valor e dos prezos cuxo orixe se atopa na interacción de valoracións e eleccións humanas individuais. Nesta paradigma o concepto de teleoloxía representa un papel fundamental. O home que actúa buscando a consecución duns determinados obxectivos é o centro da análise económica.

  Non é estraño, pois, que esta paradigma fose desenvolto (seguindo a influencia da filosofía aristotélica) polos pensadores escolásticos da Idade Media e pola segunda escolástica da Escola de Salamanca, xa que tanto o concepto de teleoloxía como o de libre albedrío representan elementos fundamentais da ortodoxia católica. Ademais, tal e como afirma Peter King (iii), o conxunto de ideas e asuncións filosóficas dos pensadores escolásticos adecuábase perfectamente ao uso de experimentos mentais, que son especialmente relevantes na investigación de verdades a priori tales como as que se atopan nas matemáticas ou a xeometría pero dos que se atopaban ausentes as nocións de confirmación experimental, proxección estatística, repetibilidade, etc…

  Por tanto os pensadores escolásticos estaban mellor preparados para afrontar o estudo dos fenómenos económicos que para a análise dos fenómenos que estudan as ciencias naturais. Desta maneira, Rothbard afirma que os teóricos escolásticos desenvolveron un gran número de achegas relevantes á teoría económica e “pode considerárselles mesmo `proto-austriacos´, en canto expoñentes dunha sofisticada teoría subxectiva do valor e do prezo” (iv). Estas achegas serían desenvoltas por pensadores italianos e franceses dos séculos XVII e XVIII como Galiani, Condillac ou Turgot.

  A primeira das grandes herexías económicas que se crearían en oposición á paradigma causal-realista sería a representada pola escola clásica, especialmente na obra das súas dous principais representantes: Adam Smith e David Ricardo. Estes economistas abandonarían a tradición subxetivista desenvolta ata entón e substituiríana por unha teoría do valor baseado no traballo, preparando desta maneira o camiño para a aparición da teoría marxista do valor e da plusvalía. Emil Kauder suxire que a énfase de Adam Smith no traballo como fonte do valor tería a súa orixe na súa relixión calvinista, xa que esta herexía en particular enaltece o traballo como a máis fundamental das virtudes (v).

  O caso de Walras representaría outro exemplo de herexía, segundo a definición de Hillaire Belloc. Walras mantén un gran número dos elementos propios da análise económica tal e como se desenvolveron ata entón na paradigma causal-realista. A linguaxe que emprega sigue referíndose ao mercado, aos prezos, á oferta e á demanda. Con todo tamén elimina aspectos esenciais daquela paradigma e, ao facelo, crea unha visión radicalmente distinta do universo económico cuxas consecuencias se deixarán sentir na ciencia económica ata os nosos días. O principal aspecto que desaparece é o ser humano. Mentres que na paradigma causal-realista o home é o obxecto principal de estudo e son as súas accións as que orixinan os fenómenos económicos, para Walras a economía estudará cantidades susceptibles de tratamento matemático. Ao desenvolver o método matemático que debe utilizarse introduce hipóteses ideais, como o mercado perfecto, que eliminan aspectos tales como a ignorancia, o cambio ou o erro. Esta nova visión dos fenómenos económicos será adoptada, en gran medida, pola economía neoclásica. Esta é a tese principal de Frank Machovec, quen afirma que a adopción do modelo de coñecemento perfecto pola economía neoclásica transformou a maneira na que os economistas concibían o mercado. Este deixou de ser un proceso no que os empresarios obtiñan beneficios descubrindo que producir e como producilo para converterse nunha computadora que fornecía as magnitudes de equilibrio segundo información xa dada. Esta nova estrutura conceptual levou a unha disposición favorable ao intervencionismo gobernamental en áreas crave da economía (vi).

  No desenvolvemento do seu programa de investigación Walras foi influído pola obra de Ettiene Vacherot, que elaborou unha metafísica segundo a cal toda reflexión filosófica debe apoiarse nunha clara distinción entre o real e o ideal (vii). Vacherot consideraba que o existente é o real e, por tanto, imperfecto e finito mentres que o ideal é perfecto e infinito pero tamén o inexistente. O ideal derivábase por medio dunha extrapolación do imperfecto. Esta distinción entre o real e o ideal está influída pola doutrina gnóstica do dualismo. A metafísica de Vacherot foi adoptada por Walras, introducíndose desta maneira na súa obra elementos do pensamento gnóstico que afectarían ao posterior desenvolvemento da ciencia económica.

  No que respecta ao outra gran paradigma económico da actualidade, é dicir o keynesiano, Joseph Salerno (viii) sostén que a Teoría Xeral de Keynes ten unha orientación marcadamente milenarista, e está influída por un concepto teleolóxico da historia onde o ser humano camiña guiado por forzas misteriosas cara a un estado final caracterizado pola eliminación da escaseza e a consecución da superabundancia. As súas prescricións de política económica estarían encamiñadas á aceleración dese proceso histórico a través da eliminación dos obstáculos que se opoñen ao mesmo, é dicir, a economía capitalista e a súa tendencia á avaricia, a usura e a especulación. Neste sentido Keynes compartiría ideas propias da herejía gnóstica, ao converterse nun profeta cuxa intuición especial lle revela o verdadeiro curso da historia, e ideas de tipo milenarista ao prever un estado final no que alcanzariamos unha especie de paraíso na terra, libre das constricciones económicas e morais que padecemos na actualidade. Ademais de desprazar ao ser humano actuante do centro da análise económica, Keynes elimina do mesmo unha condición inerradicable da acción humana como é a escaseza. Para conseguir todo isto, pretende utilizar o poder omnipotente do Estado como instrumento de acción política para a transformación das condicións da humanidade.

(i)Belloc, Hilaire, Las Grandes Herejías, Traducción de Denes Martos, (Edición Electrónica, 2008) p. 3

(ii) Belloc, Hilaire, Las Grandes Herejías, Traducción de Denes Martos, (Edición Electrónica, 2008) p. 5

(iii) Peter King, “Mediaeval Thought-Experiments: The Metamethodology of Mediaeval Science” en Horowitz y Massey (eds.) Thought Experiments in Science and Philosophy, (Maryland: Rowman and Littlefield Publishers, 1991) pp. 43-64

(iv) Murray Rothbard, Historia del Pensamiento Económico, vol. 1, (Madrid: Unión Editorial, 1999) p. 26

(v) Emil Kauder, A History of Marginal Utility Theory, (Princeton, N.J: Princeton University Press, 1965) p.5

(vi)Frank Machovec, Perfect Competition and the Transformation of Economics, (London: Routledge, 1995) p.302

(vii) Koppl, Roger (1995), “The Walras Paradox”, Eastern Economic Journal, vol. 21, no. 1, 43-55.

(viii) Joseph Salerno, (1992) “The Development of Keynes´s Economics: from Marshall to Millenialism”, The Review of Austrian Economics, 1992, vol. 6, no. 1, 3-64