Vida.
Eugen von Böhm-Bawerk foi un economista austríaco, profesor universitario, ministro de finanzas e un dos fundadores da escola austríaca de economía.
Naceu en Brno en 1852 no seo dunha familia aristocrática acomodada.[i] Estudou Dereito na universidade de Viena e, aínda que non foi alumno directo de Carl Menger, estivo profundamente influído pola lectura dos Principios de economía política. Segundo Schumpeter, era “tan completamente un discípulo entusiasta de Menger que non é necesario buscar outras influencias”.[ii] Logo de graduarse empezou a traballar no Ministerio de Finanzas en 1872, onde se lle permitiu completar a súa formación en economía e ciencias sociais estudando nas universidades de Heidelberg, Leipzig e Jena. Finalizou o seu doutorado en 1875. En 1880 ocupou un posto de profesor en Viena. Ao ano seguinte trasladouse a Innsbruck, onde deu clases na universidade.
En 1895 foi nomeado ministro de finanzas, cargo que ocuparía noutras dúas ocasións (de 1897 a 1898 e de 1900 a 1904). Nese posto caracterizouse pola defensa dos orzamentos equilibrados, o baixo gasto público, os baixos impostos e un sólido sistema monetario, alertando dos perigos do gasto público e o endebedamento como o camiño máis seguro á ruína económica. Promoveu unha reforma fiscal que reduciu a carga impositiva, contribuíu á eliminación do subsidio ao azucre e foi un firme defensor do patrón ouro.
En 1904 abandonou o seu posto como ministro de finanzas e volveu ao ensino, impartindo clases de economía na universidade de Viena ata a súa morte en 1914, onde tivo como alumnos, entre outros, a Joseph Schumpeter e Ludwig von Mises. En opinión deste último
Eugen von Böhm-Bawerk permanecerá inesquecible para todos aqueles que o coñeceron. Os estudantes que tiveron a fortuna de ser membros do seu seminario [na universidade de Viena] nunca perderán o que gañaron do contacto con esta gran mente. Para os políticos que estiveron en contacto con este gran home de estado, a súa extrema honestidade, altruísmo e dedicación ao deber seguirán constituíndo un deslumbrante exemplo.
E, segundo Schumpeter
Non só foi unha das máis brillantes figuras na vida científica da súa época senón tamén un exemplo da especie máis rara de home de estado, un gran ministro de finanzas […] Como científico escolleu a máis difícil tarefa baixo as máis difíciles circunstancias, sen importarlle o aplauso ou o éxito. Como servidor público enfrontouse á máis difícil e ingrata tarefa da política, a tarefa de defender principios financeiros sólidos.[iii]
En canto á relevancia de Böhm-Bawerk, Richard M. Ebeling ten palabras igualmente eloxiosas.
As súas contribucións á teoría económica e á política económica sitúano como un dos máis grandes economistas de todos os tempos, así como un exemplo de home con principios e de integridade inquebrantable que na area política loitou incansablemente polo libre mercado e o goberno limitado.[iv]
Obra.
Metodoloxicamente, Böhm-Bawerk continuou os pasos de Carl Menger establecendo os cimentos da escola austríaca de economía a través do uso do individualismo metodolóxico e do razoamento lóxico-deductivo. O seu método favorito para entender as relacións lóxicas entre os actores e entre os fenómenos económicos era a creación de construcións hipotéticas (abstraccións mentais) das que intentaba illar certas variables cualitativas.
Dentro das súas maiores contribucións á ciencia económica inclúense unha explicación detallada de como a utilidade marxinal determina os prezos, unha refutación da teoría da explotación marxista, unha teoría da preferencia temporal do interese e unha análise da produción e da estrutura de capital na que presta especial atención ao elemento temporal.[v]
Nesta primeira parte dedicada á obra de Böhm-Bawerk centrarémonos nesta última contribución tal e como a expuxo no seu libro A teoría positiva do capital (publicada orixinalmente en 1889).
Na teoría positiva, Böhm-Bawerk chama “capital” aos medios que serven para a adquisición de bens[vi] e faise dúas preguntas en relación a este como medio de produción: 1) ¿como se orixina?; e, 2) ¿cal é a natureza do seu traballo produtivo? Serán estas as preguntas que intente responder por medio da súa análise.[vii]
Seguindo a análise causal de Menger, Böhm-Bawerk afirma que toda a produción humana busca obter bens para o consumo e que estes, para existir, dependen de condicións físicas e están suxeitos a leis naturais. Para obtelos debemos conseguir unha combinación de forzas activas que resulten no obxecto desexado. A forma na que obtemos control das forzas naturais é por medio da outra rama da nosa capacidade produtiva: os nosos propios poderes persoais. Poñemos o noso traballo en todo tipo de sabias combinacións cos procesos naturais. Deste xeito, as únicas forzas produtivas que temos na produción son a Terra e o Traballo.[viii] Böhm-Bawerk enfatiza isto para desmarcarse daquelas análises do capital que o consideran como unha forza produtiva independente.
Para construír bens para o consumo, o ser humano pode tomar dous camiños: pode combinar as forzas produtivas entre si, de forma que o ben desexado emerxa como resultado da combinación, ou pode tomar un camiño indirecto, e realizar primeiro un ben que non sirva de forma directa para o consumo e, con axuda deste ben, producir o ben que realmente desexa. Böhm-Bawerk utiliza o exemplo da construción dun bote e unha rede para a pesca sistemática. Este tipo de bens correspóndense co que Menger chamaba “bens de ordes máis altas”, aqueles que non servían directamente para a satisfacción dunha necesidade. Böhm-Bawerk chama “capitalista” a este último sistema de produción, porque a súa característica consiste no uso de bens de capital que, como vimos anteriormente, definiu como un conxunto de produtos que serven como medios para a adquisición de bens. Estes métodos capitalistas de produción teñen a vantaxe dunha maior produtividade técnica. Co mesmo gasto de poderes produtivos primarios (Terra e Traballo) poden producirse máis ou mellores bens. A adopción de métodos capitalistas ten a desvantaxe do sacrificio de tempo. Os camiños indirectos de produción son frutíferos pero longos; proporcionan, ou ben máis bens, ou ben mellores bens de consumo, pero nun período máis longo de tempo.[ix]
Todos os bens de consumo que produce o home existen a través da cooperación do poder humano coas forzas naturais. Estas últimas son, en parte económicas, en parte libres (estas forzas libres serían aquelas que, segundo Menger, existen en cantidade superior aos requerimentos humanos). Por medio destas forzas produtivas primarias o ser humano pode producir os bens de consumo que desexa, ben inmediatamente, ou ben por medio de produtos intermedios chamados “capital”. O último método demanda un sacrificio de tempo pero ten a vantaxe dunha maior cantidade de produto.[x] Cada peza de capital é, en certa medida, un almacén de forzas naturais útiles, cuxo traballo axuda a levar a bo término o proceso de produción intermedio no curso do cal a peza de capital apareceu.
O capital non dá un impulso independente; só transmite o impulso dado polas forzas produtivas orixinais.[xi]
Segundo Böhm-Bawerk, o capital é a causa de que a xente poida non só completar con éxito os procesos no curso dos cales apareceu o capital actualmente existente senón tamén adoptar novos métodos de produción. O stock de capital arroxa cada ano una certa cantidade das súas constituíntes que acaban de completar o seu estado transitorio e convertéronse en bens acabados que están colocados a disposición do actual período económico para propósitos de consumo inmediato. Desta forma, canto maior é o stock de capital, maior a parte que toman as forzas produtivas do pasado na provisión de medios de consumo para o presente, e menos se utilizan no presente as forzas actuais, e quedan libre deste xeito para o servizo do futuro, é dicir, para o investimento en procesos produtivos. Xa que logo, é necesario posuír tanto capital como para cubrir (mentres se cambia gradualmente en bens de consumo) a demanda do presente e do futuro próximo para deixar as actuais forzas produtivas libres para o investimento en produtos intermedios do tipo requirido.[xii]
É dicir, o que Böhm-Bawerk está remarcando é que os medios de capital son medios para a obtención de fins, que son os bens de consumo, e dado que para a súa produción utilizáronse forzas produtivas primarias (Terra e Traballo), son, en realidade, como unha especie de almacenaxe destas forzas produtivas que axudarán na tarefa de producir bens de consumo. É por iso que di que se atopan en estado transitorio ata que se transforman en bens listos para o consumo.
Necesitamos bens de consumo antes de poder afrontar medios indirectos de produción, ben sexa na forma de stocks acabados de bens xa listos para consumir, ben na forma transitoria de produtos intermedios. O capital é un produto intermedio da Terra e o Traballo. A súa orixe, a súa existencia, a súa acción subsecuente non son senón etapas na continua actividade dos verdadeiros elementos produtivos, que o fan todo de principio a fin na formación dos bens de consumo. A única distinción é que estes verdadeiros elementos produtivos (Terra e Traballo), en ocasións, fano todo dunha vez e, noutras, fano en varias etapas. Neste último caso, a finalización de cada etapa está marcada pola aparición dun produto intermedio, e así é como se crea o capital. Para Böhm-Bawerk non é correcto elevar as etapas intermedias que toman a forma de capital en axentes independentes de produción á beira da Terra e o Traballo.[xiii]
En canto á formación de capital, ten lugar do seguinte xeito: o home aforra bens de consumo e, desa forma, aforra forzas produtivas coas que pode producir o capital que será finalmente utilizado para aumentar a produción. Por iso, antes de que o capital poida formarse, as forzas produtivas necesarias para facelo deben aforrarse limitando os momentos de goce (consumo).[xiv] O exemplo que Böhm-Bawerk emprega é o de Robinson Crusoe. Si imaxinamos que Crusoe atópase abandonado na súa illa sen ferramentas nin armas, a única forma que ten de producir para a súa subsistencia é por medio da combinación directa do seu traballo coa Terra, por exemplo recollendo bagas salvaxes. A cantidade de forzas produtivas que Crusoe controla diariamente é equivalente a un día de traballo e supoñamos que consiste en dez horas de traballo. Si con esas dez horas de traballo só pode reunir unha cantidade suficiente de bagas para manterse vivo entón é imposible que poida proceder á formación de capital. Pero si imaxinamos que con nove horas de traballo pode recoller unha cantidade suficiente para garantir a súa subsistencia, coa décima hora pode afrontar dous modos de conduta. Pode recoller bagas para consumir tamén, ou pode absterse diso e no seu lugar utilizar dita hora para a creación dun arco e unhas frechas (por exemplo). Ou poñámolo doutro xeito. Imaxinemos que dedica as dez horas de traballo á recolección de bagas pero que cada día só consume o produto de nove horas de traballo. Ao cabo de nove días aforraría o suficiente número de bagas para cubrir o consumo dun día. Podería dedicar ese día á folganza, co que ao finalizar devandito día atoparíase na mesma situación, ou pode dedicar ese día libre á construción do arco e as frechas. É o aforro o que lle permite afrontar a formación de capital. Agora que dispón de capital, pode empregalo para aumentar a súa produción utilizando o arco para cazar. É o método indirecto de produción, pasando pola etapa intermedia da creación do capital, o que lle permite aumentar a súa produción. Pero si Crusoe dedica ese capital exclusivamente ao aumento temporal da súa produción para o consumo, tarde ou cedo gastarase o capital (o arco e as frechas neste exemplo). Para manter o capital en existencia, reparándoo ou substituíndoo, hai que dedicar ao servizo do futuro polo menos tanto das forzas produtivas do período actual como as que gastou de forzas produtivas antigas. É dicir, debe repetir o proceso que lle permitiu a primeira creación de capital, debe volver a aforrar para dedicar tempo á reparación do arco ou á construción dun novo. Para que sexa posible un incremento do capital, mediante, por exemplo, a construción dunha barca e unha rede para pescar, unha maior proporción das forzas produtivas actuais deben ser transferidas do consumo no presente ao servizo do futuro.[xv]
Di Böhm-Bawerk que, nunha organización individualista da sociedade, son os empresarios os que deciden como deben ser empregadas as forzas produtivas, segundo avanzan anualmente, e, así, deciden a dirección que toma a produción no seu conxunto. Pero Böhm-Bawerk enfatiza o feito de que os empresarios non deciden a pracer, senón seguindo os impulsos que marcan os prezos dos produtos. Estenden a produción alí onde a demanda promete un prezo proveitoso e recórtana naquela clase de bens onde os prezos caen. A extensión e a contracción da oferta continúan ata que a produción adáptase ao desexo de bens concretos. Por iso, en última instancia, son os consumidores os que dirixen a produción.[xvi]
Böhm- Bawerk destaca a conexión entre o aforro e a formación de capital. Si ningún individuo aforra, non se pode acumular capital, porque o gran consumo forza aos produtores, por medio do impulso dos prezos, a empregar as forzas produtivas de tal modo que o produto da capacidade produtiva é demandado e utilizado na formación de bens de consumo, non quedando dispoñible ningunha forza produtiva para o incremento de capital. Pero si os individuos aforran, a menor demanda compele aos empresarios a dispoñer de forma distinta das forzas produtivas; unha menor cantidade de forzas son postas ao servizo do presente e, deste xeito, increméntase a suma das forzas produtivas que se atopará en forma de produtos intermedios, é dicir, incrementarase o capital con vistas a un maior consumo no futuro.[xvii] A outra posibilidade sería que os individuos consumisen máis do que gañan, o que levaría á diminución do capital da comunidade. Sen aforro non se pode crear ou incrementar o capital. O aforro é tan indispensable como o traballo á hora da formación do capital,[xviii] e, aínda que non é un medio de produción, é un dos motivos que deciden a dirección da produción.[xix] É por medio do aforro que se pode alargar a estrutura de produción e que se poden dedicar máis recursos á creación de bens intermedios que se atopan máis lonxe da súa transformación en bens de consumo, de forma que se amplíe a estrutura de produción e se amplíe tamén a produtividade de devandita estrutura.
[i] Para a biografía de Böhm-Bawerk ver “Eugen von Böhm-Bawerk”, dispoñible en http://biography.yourdictionary.com/eugen-von-bohm-bawerk; Richard M. Ebeling, “Böhm-Bawerk: Austrian Economist Who Said “No” to Big Government” (06-09-2014), dispoñible en https://mises.org/library/b%C3%B6hm-bawerk-austrian-economist-who-said-no-big-government; e Roger W. Garrison, “Biography of Eugen von Böhm-Bawerk (1851-1914)” (01-08-2007), dispoñible en https://mises.org/library/biography-eugen-von-b%C3%B6hm-bawerk-1851-1914
[ii] Joseph Schumpeter, History of Economic Analysis (Nueva York: Oxford University Press, 1954), p. 846.
[iii] Joseph A. Schumpeter, Ten Great Economists. From Marx to Keynes (Londres: Routledge, 2003), p. 145.
[iv] Ebeling, “Böhm-Bawerk: Austrian Economist Who Said “No” to Big Government”.
[v] Mattheus von Guttenberg, “The Life and Works of Böhm-Bawerk” (06-02-2012), dispoñible en https://mises.org/library/life-and-works-b%C3%B6hm-bawerk
[vi] Eugen von Böhm-Bawerk, The Positive Theory of Capital (Nueva York: G.E. Stechert & Co., 1930), p. 38.
[vii] Böhm-Bawerk, The Positive Theory of Capital, p. 72.
[viii] Böhm-Bawerk, The Positive Theory of Capital, pp. 78-79.
[xix] Böhm-Bawerk, The Positive Theory of Capital, p. 82.
[x] Böhm-Bawerk, The Positive Theory of Capital, p. 91.
[xi] Böhm-Bawerk, The Positive Theory of Capital, p. 93.
[xii] Böhm-Bawerk, The Positive Theory of Capital, p. 94.
[xiii] Böhm-Bawerk, The Positive Theory of Capital, p. 97.
[xiv] Böhm-Bawerk, The Positive Theory of Capital, pp. 102-103.
[xv] Böhm-Bawerk, The Positive Theory of Capital, p. 104.
[xvi] Böhm-Bawerk, The Positive Theory of Capital, p. 114.
[xvii] Böhm-Bawerk, The Positive Theory of Capital, p. 116.
[xviii] Böhm-Bawerk, The Positive Theory of Capital, p. 119.
[xix] Böhm-Bawerk, The Positive Theory of Capital, p. 123.