A SANIDADE PÚBLICA E O CÁLCULO ECONÓMICO
– Ignacio Almará –
A última crise trouxo a debate un tema para moitos moi sensible: os recortes en sanidade. Aínda que pasaron oito anos desde o inicio da crise, en España séguense sucedendo os titulares que teñen os recortes como protagonista. Por exemplo, en Canarias, o presidente do goberno, Fernando Clavijo, acaba de anunciar o cesamento dos recortes e unha inxección de 5 millóns de euros adicionais co fin de mellorar as listas de espera.[i]
Os recortes non son nin máis nin menos que unha menor cantidade orzada para un fin concreto. Os estragos económicos producidos polas manipulacións políticas do crédito e a moeda que conduciron á crise, levaron a moitos burócratas e políticos a propoñer recortes orzamentarios, seguramente temporais, en moitos sectores da actividade do Estado, algúns deles en educación ou sanidade, os cales son o sanctasanctórum das socialdemocracias modernas.
En España prodúcense a diario intercambios de críticas entre todos os bandos políticos, sobre se os recortes foron positivos ou negativos, ou se foron excesivos ou insuficientes. É común, sobre todo en declaracións de membros das dúas novas forzas políticas, defender custe o que custe o cesamento de recortes e o restablecemento dun sistema sanitario de calidade. É un tema complexo, xa que, desde o punto de vista político e electoral, a sanidade pública é intocable, debido á crenza xeneralizada de que, de non existir a asistencia pública, a gran maioría de persoas, quedaría desatendida.
O certo é que, en realidade, énos imposible saber se os recortes son suficientes ou excesivos. De feito, énos imposible saber se a asistencia sanitaria é suficiente ou insuficiente, se os recursos están ben empregados, se sobran camas, hospitais e persoal, ou se en realidade fan falta máis. Esta cuestión alude á esencia mesma da asistencia sanitaria, á relación entre o médico e o paciente, e á toma de decisións políticas nesta materia.
Esta toma de decisións prodúcese en base ao que se chama “intelixencia sanitaria”. Este concepto refírese, esencialmente, ao proceso polo que se recollen, interpretan e transmiten datos sanitarios, desde os investigadores e profesionais da saúde ata os políticos, co fin de dotalos dunha capacidade de decisión que se axuste a datos empíricos que poden indicar as necesidades da sociedade. Neste proceso recórrese de forma frecuente a datos epidemiolóxicos (estatísticos) e a datos sobre novas investigacións técnicas co nivel de evidencia científica adecuado. Por exemplo, crese que se sabemos o número de problemas de condución cardíaca por ano nunha determinada poboación, saberemos cantos utensilios que arranxen a situación son necesarios para un ano, e a forma de elixilos é guiándose pola evidencia científica, que nos dirá que o utensilio adecuado é un marcapasos cunhas ou outras características. A grandes liñas, estes son os datos fundamentais que se manexan na toma de decisións da política sanitaria.
Pero aparece unha dúbida, ¿como sabemos se a xente necesita con máis urxencia equipos de diálises que marcapasos, ou se fan falta máis persoal en pediatría que equipos de tratamento en cardioloxía? Este é o problema fundamental da sanidade pública e, en xeral, de calquera actividade estatal: ¿como podemos saber a que actividade destinar os recursos de que dispoñemos?
Os recursos son limitados, é por iso que hai que determinar a que actividades destinar os recursos de que se dispón, co fin de non subtraelos de actividades ou fins máis valorados. Para guiarnos neste complexo mundo de múltiples actividades e recursos limitados, dispoñemos dunha única ferramenta: o cálculo económico.
Na vida en sociedade, os seres humanos manexamos moita información, a gran maioría desta información é información subxectiva, práctica e non articulable. É información que nós coñecemos pola nosa propia experiencia, coas nosas impresións e matices particulares e que dificilmente pode ser transmitida de forma íntegra a outros. Esencialmente, esta información consiste no coñecemento de valoracións, nosas ou dos demais.
Cando se produce un intercambio, como unha compra-venda, a información sobre o valor asignado polas partes aos bens queda resumida no tipo de intercambio rexistrado, isto é, o prezo. Un prezo non é máis que un rexistro en unidades monetarias da cantidade pola que se intercambiou un ben ou bens nun momento determinado. Con todo, o prezo ten un atributo, que é esa capacidade de transmitir información sobre valoracións de forma breve e concisa. Cos prezos un pode saber como de valorado é un ben nun momento concreto. Os cambios nos prezos infórmannos de cambios na valoración, dannos unha idea sobre o importante que é o produto en cuestión para a sociedade.
O cálculo económico é o que permite aos empresarios saber se os beneficios estimados son superiores aos custos nos que se incorreu. É, esencialmente, un balance de beneficios e perdas. Isto resulta importantísimo para a vida en sociedade, xa que só así podemos saber a que actividades destinar os recursos, non destinando recursos a outras actividades menos valoradas. É dicir, se realizamos un balance de beneficios e perdas, e este sae positivo, significa que fixemos un bo uso dos recursos que dispoñiamos, utilizando os recursos dispoñibles dunha forma correcta.
Desde o punto de vista social, a colleita de beneficios significa que atendemos correctamente as necesidades da xente, a cal comprou o noso produto ou servizo. A xente, a través da compra, demostrou as súas preferencias, e isto tradúcese en beneficios para o empresario. Se o ben ou servizo non fose apreciado, por ser de mala calidade ou demasiado caro, produciríanse perdas, que mandarían a mensaxe ao resto dos produtores de abandonar esta actividade. Para poder utilizar o cálculo económico é necesario por tanto dispoñer de prezos. Só así poderemos levar a cabo o balance.
Cando se dá un caso de intervención estatal, trastórnase todo este sistema. O Estado tende a eliminar os prezos. Un hospital público, por exemplo, descoñece o prezo dunha análise de sangue do laboratorio, coñecendo só os custos totais da actividade do devandito laboratorio. Da mesma maneira, non existe un prezo de venda da asistencia médica, e os prezos ofrecidos polas empresas privadas están presumiblemente trastornados pola actividade pública. Isto fai que sexa imposible para un hospital levar a cabo un balance de custos e beneficios, e, por tanto, saber se os beneficios superan ou non aos custos. Pódese dar o caso de que estea a destinar recursos a actividades que presumiblemente non son tan valoradas pola sociedade. O mesmo pasa cos mencionados marcapasos. O Estado non dispón do prezo da operación na que se coloca o marcapasos e, por tanto, non pode levar a cabo o balance e saber se está a destinar recursos a unha actividade valorada.
Os hospitais públicos son incapaces de levar a cabo o cálculo económico, de descubrir se están a realizar as actividades máis valoradas pola xente e de asignar os recursos idóneos en cada momento. Isto ten un efecto gravísimo. Cando un empresario decide gastar nunha máquina e non noutra, faino pensando no mellor rendemento que obterá un produto máis valorado pola sociedade. O que condiciona os custos nos que pode incorrer son o prezo anticipado do produto que quere vender e os beneficios esperados. As actividades públicas carecen deste método, e, por tanto, non toman as decisións pensando en ofrecer o servizo mellor e máis valorado, senón que as toman de forma arbitraria, baseándose no que os políticos consideran que é mellor para a poboación, independentemente de que isto coincida ou non co que a xente valore.
Os niveis de evidencia e a epidemioloxía son un mero parche para suplir a falta de información que sofre o goberno á hora de tomar decisións sobre actividades e recursos económicos. Soamente poderemos chegar a ter un uso racional dos recursos e un sistema de saúde realmente pensado para o paciente, nun sistema que faga uso constante do cálculo económico, o cal só se pode levar a cabo nun sistema de mercado.
Se consideramos todas estas circunstancias, as cales foron brillantemente expostas por autores da talla de Ludwig von Mises e Jesús Huerta de Soto, veremos que, no fondo, o máis importante non é determinar se facer ou non recortes ou a extensión destes. O que deberiamos pensar é que tipo de sanidade queremos no futuro, para que sexa plenamente sustentable e de calidade.
O funcionamento eficiente da sanidade pública é imposible por unha característica connatural a toda institución socialista ou pública, a imposibilidade de determinar se os beneficios que consegue superan aos custos nos que incorre. Só as persoas, de forma espontánea e non centralizada, poden organizar algo tan complexo como a sanidade, a cal debe ser entendida como un servizo máis, unha actividade económica que, para poder ser correctamente administrada, necesita facer uso do cálculo económico.
[i] http://eldia.es/agencias/8878520-CANARIAS-Clavijo-garantiza-habra-recortes-sanidad-anuncia-cinco-millones-adicionales