A GUERRA DE SECESIÓN AMERICANA: EN DEFENSA DA CONFEDERACIÓN (II)
– Fernando Vázquez –
No artigo anterior mostramos que sería apropiado centrarse noutras razóns máis cribles e obxectivas que a escravitude sobre as causas polas que se produce a Secesión. Estas razóns podemos resumilas en: 1) diferenzas entre o norte e o sur por razóns de carácter político, como a vulneración por parte do goberno federal dos “dereitos dos Estados”; 2) razóns económicas, como a existencia de disputas en materia fiscal; e 3) certas diferenzas sociais, culturais e relixiosas.
Pasemos polo tanto a matizar estas tres causas.
1) Recordemos previamente que os Estados Unidos de América non xurdiron pola creación dun goberno federal (depositario da soberanía nacional) que divide administrativa e politicamente o seu territorio en diferentes Estados aos que lles outorga certa autonomía lexislativa, executiva e xudicial, constituíndose así como un Estado desde a súa independencia da Coroa británica. Todo o contrario, EE.UU. xurdiu da unión dos diferentes Estados soberanos que anteriormente eran colonias británicas. Estas 13 colonias, que trala independencia de Gran Bretaña en 1776, constituíronse cada unha delas como Estados independentes os uns doutros, foron: Massachusetts, New Hampshire, Rhode Island, Connecticut, New York, Pensilvania, New Jersei, Delaware, Maryland, Virxinia, Carolina do Norte e do Sur e Georgia. Cada un tiña pois a súa propia constitución e os seus sistemas legais e políticos característicos e diferenciados, formando parte, cada un deles e por separado, da comunidade internacional.
As razóns polas que estes Estados únense son mencionadas tanto na primeira Constitución de EE.UU. de 1777 como na posterior e actual Constitución de 1787, ao establecer que a Unión lévase a cabo para establecer unha defensa militar común fronte a calquera ataque externo á soberanía ou independencia de calquera dos trece Estados. Para iso, os Estados pasan a ceder certas competencias ao goberno federal, como a dirección da política exterior e do exército ou o poder para declarar a guerra. Posteriormente, engádense á federación outras competencias secundarias como o poder para establecer o tipo de pesos e medidas estándar aplicables e que teñen que usar todos os Estados membros. Con todo, estes mesmos Estados seguían conservando a súa soberanía, independencia e todas aquelas competencias e dereitos non cedidos. Diso derívase, pois, a mencionada “teoría da anulación”, formulada por John C. Calhoun, pola que calquera Estado tiña dereito a declarar nula, e polo tanto non aplicar no seu territorio, calquera lei do Congreso que considere inxusta ou inconstitucional por vulnerar os dereitos e competencias dos Estados ou os dereitos e liberdades dos cidadáns, e que suporía en última instancia ata o dereito a separarse da Unión ou a secesionarse si estes dereitos non se respectaban.
2) As causas da independencia da Coroa británica, e tamén da secesión, foron principalmente cuestións de carácter económico. No primeiro caso, o detonante pode dicirse que foi o coñecido como motín do té de 1773, como reacción ao establecemento e incremento dos impostos sobre as importacións provenientes da metrópole; mentres que, no segundo caso, seguindo esa tradición norteamericana de revelarse contra calquera medida impositiva inxusta ou ilexítima, moitos dos Estados alegaron o dereito á secesión. Así, Estados como Massachussets ameazarían con secesionarse ata en tres ocasiones e por razóns puramente económicas e fiscais, concretamente cando se discutía a distribución entre os Estados das débedas causadas pola guerra de Independencia, pola compra de Luisiana e posteriormente pola anexión de Texas. Así mesmo, os presidentes James Madison e Thomas Jefferson recoñeceron o dereito á secesión dos Estados nas declaracións de Virxinia e Kentucky, e outras Constitucións, como a de Nova York ou Rhode Island, tamén recollían tal posibilidade. De feito, ao longo dos primeiros anos da Unión producíronse ameazas de secesión dalgúns Estados, ata do Norte, como, por exemplo, cando se declarou a guerra contra Inglaterra en 1814 ou pola aprobación dun incremento nos aranceis con fins recaudatorios en 1828.
Neste último exemplo hai que remontarse ata 1789, cando se aproba a Lei Arancelaria ás importacións estranxeiras de bens facturados. Esta lei, nun principio de carácter temporal, acabouse mantendo ao longo do tempo e, nos tempos previos á Guerra de Secesión, ese imposto incrementouse, causando un enorme prexuízo ao Sur e beneficiando ao Norte, xa que este arancel aplicábase en todos os EE.UU. aos bens facturados e importados desde o estranxeiro para protexer á industria do Norte; con todo, non era de aplicación á importación de materias primas, que tamén producía o Sur (como arroz, algodón, azucre, índigo ou tabaco). Así pois, o Norte compraba materias primas baratas e non gravadas no estranxeiro, mentres que o Sur tiña que competir cos prezos desas materias primas estranxeiras non sometidas a arancel; con todo, o Norte, ao aumentar os aranceis á importación de produtos manufacturados, prexudicaba ao Sur, que unicamente podía adquirir bens facturados do Norte ou estranxeiros a un prezo moi superior. Isto era grandemente inxusto e, por iso, os Estados do Sur protestaron e reveláronse neste sentido, xa que se sentían certamente explotados e vían como o seu poder adquisitivo diminuía pola cantidade de impostos que tiñan que pagar, mentres que con eses impostos o Norte chegou a recibir o 90% dos ingresos anuais, o que favoreceu única e exclusivamente a corrupción política.
Ao anterior, hai que engadir tamén a reacción do Sur ante a creación por parte dos políticos do Norte do Departamento do Tesouro (tema que enfrontou anteriormente a Jefferson con Hamilton) e que posteriormente levaría á creación dunha banca nacional (antecedente da actual FED); cuxa consecuencia foi (desde entón) a continua inflación e o crecemento enorme da débeda pública, o que suporía a un continuo aumento xeneralizado dos impostos, coa consecuente diminución do diñeiro e as propiedades en mans dos individuos e as súas familias, que redundaría nunha diminución da calidade de vida dos estadounidenses; algo que xa intuían que acabaría pasando tanto Jefferson como os do Sur, por iso tamén se situaron totalmente en contra do Norte na súa intención de establecer un banco central único.
3) A iso podemos engadir sucintamente certas diferenzas sociais, culturais e relixiosas entre o norte e o sur. Así, mentres o sur era maioritariamente rural, o norte era máis industrial e mentres no sur a poboación era moi créente e tradicional, o norte era unha sociedade máis laica e moderna. Recordemos a este respecto que, no momento de estalar o conflito, os Estados Pontificios e o Papa Pío IX, apoiaron abertamente á Confederación, o que levou a que a Unión rompese todos os vínculos diplomáticos co Vaticano en 1867.
Así mesmo, os do Sur rexeitaban os “valores yankees” de democracia ilimitada, á que consideraban (tal e como estableceu tamén T. Jefferson) unha auténtica “ditadura da maioría”, xa que temían que o Norte, cada vez máis poboado, impuxese a súa vontade “democraticamente” ao Sur; por iso é polo que estes últimos defenderon a mencionada “teoría da anulación” de Calhoun como límite ao absolutismo democrático e centralista do goberno federal.
Ademais, o Sur aborrecía ese capitalismo corporativista e intensivo de enormes cidades modernas cheas de fábricas chuspindo fume, nas que se observaba un desarraigamento absoluto daquelas persoas chegadas de Europa e/ou do campo e unha absoluta desconexión interpersonal, do mesmo xeito que na Inglaterra post-revolución industrial. Pola contra, no Sur seguían predominando os lazos de sangue e lealdade e un forte sentimento de comunidade, tanto a nivel local como relixioso (restos do Antigo Réxime europeo e que aínda se observan e senten hoxe en moitas pequenas e illadas poboacións dos EE.UU.)
As orixes desta mentalidade e forma de ser do Sur (centrada en cuestións políticas de bo goberno e goberno limitado, e en cuestións como a tradición, os bos costumes, o honor, a cabaleirosidade, a lealdade e os bos modais), fronte á mentalidade do norte (obsesionada na ganancia económica, aínda que sexa a través do Estado ou con métodos amorais ou pouco éticos ou ortodoxos), derivan, en certa medida, de que no Norte predominaba a poboación inglesa, cun engadido xermánico e holandés, todos eles cunha mentalidade bastante puritana, calvinista e polo tanto economicista e partidaria do denominado crony capitalism, típica do protestantismo e á que fai referencia Max Weber, vendo así o territorio norteamericano como unha “terra de oportunidades”, un amplo lugar que explotar e do que aproveitarse para facerse rico; mentres que no Sur predominaban máis ben os poboadores de orixe céltico (non anglosaxón), tanto do Ulster como de Escocia, xunto aos cajún ou acadianos (de orixe francesa e español, sobre todo da zona de Málaga), e españois, especialmente das Illas Canarias, todos eles cunha cultura e unha mentalidade católica (e ata certo punto poderiamos dicir que escolástica). Estes últimos vivían e residían principalmente nos territorios de Texas e Luisiana, asentados nos mesmos tras loitar contra os apaches mentres era territorio español, fundando lugares tan importantes como a actual cidade de San Antonio (Texas). Con todo, durante a Guerra civil, o Norte seguiu atraendo europeos, alemáns sobre todo, a condición de que se alistasen como militares, e afondouser aínda máis a brecha étnica e cultural entre os territorios.
Finalmente, a nivel exterior, os estados europeos, debido aos seus intereses financeiros e industriais no Norte, non se atreveron nin quixeron apoiar directamente á Confederación. Á Confederación, fóra dos EE.UU., só apoiárona “moralmente” o Papa Pío IX (como xa se mencionou), pero sobre todo foi apoiada a nivel popular polos tradicionalistas europeos (partidarios do Ancien régime) e os anarquistas, apoiándoos tamén moralmente, pero moitos deles ata involucrándose persoalmente e alistándose nas filas confederadas; mentres que, doutra banda, a maioría dos liberais, demócratas, masóns e os nacentes socialistas, apoiaban á Unión. Así pois, exemplos coñecidos foron o do anarquista mutualista P.J. Proudhon que mostraba simpatías e o seu apoio polo Sur, mentres que o seu inimigo ideolóxico, Karl Marx, manifestouse (curiosamente) a favor dos capitalistas corporativistas do Norte. Neste sentido, é coñecida a ampla correspondencia entre Marx e Lincoln, ademais da boa relación e admiración mutua entre ambos.
Para rematar, para comprender os seus actos, debemos recordar que Lincoln foi un home que iniciaría a súa carreira política no previamente desaparecido partido Whig do seu gran amigo, o propietario de escravos, Henry Clay. Un partido federalista e que propugnaba, polo tanto, o unionismo, ademais dunha forte centralización do poder en Washington (en detrimento dos dereitos dos Estados), e que apoiaba o que hoxe consideramos “capitalismo corporativista”, defendendo así o proteccionismo (para beneficiar a persoas e empresas vinculadas), a creación dun banco central, o financiamento directo ou indirecta de empresas próximas ao poder político, o spoils system (polo que os cargos públicos repártense entre os fieis ao partido no poder), o imperialismo, a guerra, etc. Seguindo esa tendencia mercantilista da Inglaterra do século XVIII, este foi a orixe do “sistema americano” que tanto se critica actualmente por sectores tanto libertarios como da esquerda política. E é que, ao desaparecer o partido Whig, Lincoln incorporouse ao recentemente creado Partido Republicano, facendo que este asumise, defendese, propugnase e, unha vez no poder, aplicase cada punto do programa Whig.
A Guerra de Secesión, como se mencionou, estalou, non por querer acabar coa escravitude, senón máis ben polos motivos económicos, persoais, sociais, culturais políticos, relixiosos e ideolóxicos enumerados.
O Sur, polo tanto, secesionouse, principalmente, para manter libres de aranceis as súas fronteiras, defender a liberdade de comercio e acabar con ese “capitalismo corporativista” e militarista, seguindo esa tradición jeffersoniana de desconfianza cara ao poder central e que choca coa tradición intervencionista e centralista de Hamilton, Henry Clay e Lincoln. Como Lord Acton escribiu nunha carta ao xeneral Robert E. Lee, o Sur estaba “loitando polo progreso, a liberdade e a civilización; xa que o triunfo do Norte supoñería o nacemento dun novo imperio”. Tal predición cumpriríase, trala vitoria do Norte, coa guerra contra España en 1898 e, desde entón, no desenvolvemento e aplicación da política exterior norteamericana.
Doutra banda, tamén hai que facer referencia ás razóns que levaron aos supremacistas brancos, a membros de grupos de neonazis e ao propio KKK a apropiarse ilexítimamente dos símbolos da Confederación. E é que a versión do bando vencedor estableceu, como acabamos de ver, a falsa e inxusta dicotomía entre un Norte e un presidente abolicionista, fronte a un Sur racista e pro-escravista. Toda esta ideoloxía e narrativa falaz da historia rexurdiu e viuse agravada pola industria de Hollywood en 1915, co estreo da película O nacemento dunha nación, na que se promovía abertamente o racismo, resaltando o carácter superior da raza branca, e na que aparecían membros do KKK enarborando a Confederate Navy Jack, o que impulsou e favoreceu a súa asunción e utilización por parte do KKK e, posteriormente, polos movementos de supremacistas brancos.
Pese ao anterior, a realidade é que actualmente nos EE.UU., nos que ondea a súa bandeira de franxas e estrelas, o racismo segue sendo un problema; polo tanto, non foi nunca, nin é, unha cuestión de norte ou sur ou de partidarios e detractores da Confederación, xa que actos de racismo séguense dando ata a día de hoxe ao longo e ancho do país pese a triunfar a Unión fai máis de 150 anos. É máis, a segregación racial mantívose en Estados Unidos ata a década de 1960. Polo tanto, o problema non está na Unión ou na Confederación, senón na propia orixe do racismo.
Tamén debemos aclarar unha serie de confusións intencionadas no ámbito simbólico con respecto a “a bandeira” e bandeiras confederadas. E é que, erroneamente, a bandeira que máis se estendeu como a máis representativa dos Estados Confederados de América é a Second Confederate Navy Jack, unha bandeira que nunca foi a bandeira oficial deste efémero Estado. De feito, a Confederación tivo ata tres bandeiras oficiais durante a Guerra Civil e ningunha delas foi a que hoxe en día se coñece como a “bandeira confederada” por antonomasia. E é que a Confederate Navy Jack foi unha mera bandeira naval, utilizada entre os anos 1863/65, e inspirada na bandeira de batalla do exército de Virxinia do Norte, á súa vez inspirada na cruz de San Andrés.
Este tipo de cruz, da que deriva tamén a cruz de Borgoña, representa as mencionadas orixes católicas de moitos dos territorios do sur de EE.UU. e que aínda hoxe aparecen nas bandeiras de Estados como Misisipi, Florida e Alabama; mentres que bandeiras confederadas, ou simboloxía asociada ás mesmas, poden verse na mencionada bandeira de Misisipi, pero tamén nas bandeiras de Georgia, Carolina do Norte, Arkansas, Tennessee e Texas.
