¿QUÉ ESCONDE A EDUCACIÓN OBRIGATORIA?

-Miguel Alonso Davila-

Un dos puntos esenciais con respecto ao sistema educativo é que debe ser obrigatorio. En principio, o feito de que a asistencia ao colexio sexa obrigada parece algo positivo. Non parece que haxa nada do que desconfiar, pero visualicémolo cun exemplo.

Imaxinemos un pequeno pobo ao que chega unha camioneta. Dela saen uns homes que se poñen a repartir madalenas de forma gratuíta. Todo o que se achega pode levar cantas queira. Agora imaxinemos a mesma situación, pero esta vez os señores obrigan á forza aos habitantes do pobo a comerse as madalenas. Cando un dos señores ofrece unha madalena a un aldeán, e este se nega, replícalle que está obrigado a collela e comela diante del.

Eu imaxínome a cara deste aldeán. Primeiro indignarase polo feito de que lle obriguen a facer algo en contra da súa vontade, e despois pensará que algo traman eses señores, algo terán esas madalenas por dentro, algo levarán escondido que nos queren facer consumir baixo a amable e apetitosa aparencia dunha madalena. E será algo que non quereríamos se puidésemos escoller, se non, non faría falta enmascaralo con algo doce e non faría falta utilizar a forza.

Poida que no primeiro caso tamén dubidemos e pensemos que algo sacarán eles a cambio, doutro xeito non nos darían cousas gratis; pero trátase de algo voluntario, así que se alguén é moi desconfiado é libre de non aceptar. Con todo, no segundo caso non hai dúbida.

O sistema educativo é un caso similar. Obrígannos a recibir unha formación. Pero a pesar de que o revisten cun manto de boa vontade, o caso é que estamos obrigados a asistir á escola. Se fose algo tan bo, non faría falta que fose obrigatorio. Noutros casos nos que o Estado nos proporciona algún tipo de servizo non actúa do mesmo xeito. Se se conceden subvencións e alguén non quere recibilas, o goberno non ten ningún problema, diñeiro que se aforra. É máis, adoitan establecerse todo tipo de trabas burocráticas para dificultar o acceso ás devanditas axudas. Bástalles con anunciar que están a conceder dita subvención para obter réditos políticos, non importa se despois ninguén accede a ela. Non se acostuma a animar á xente para consumir aqueles bens e servizos que o goberno prové, máis ben todo o contrario, anímannos a utilizalos só se é “necesario” (enerxía, sanidade, etc.). Con todo, coa educación non sucede o mesmo. Nunca se di: “utilicen o sistema educativo só se é necesario”. Obrígannos a asistir. Mesmo teñen inspectores que se dedican a vixiar que todos os nenos estean escolarizados, e, nos poucos casos en que puidesen ser educados en casa, asegúranse de que se lles estea ensinando o que consideran adecuado.

Pero vexamos entón que é o que esconde a madalena. Arguméntase que a educación obrigatoria repercute no noso ben, xa que os coñecementos que se imparten son imprescindibles para todo ser humano. Con todo, ¿en que consisten eses coñecementos?: a relixión do Estado, a lingua do Estado, a historia do Estado, a xeografía do Estado, a arte do Estado, a literatura do Estado, etc. ¿De verdade son eses os coñecementos necesarios para todo ser humano? Non creo que a un enxeñeiro ou a un membro de calquera oficio lle resúlte imprescindible coñecer a historia de España. E no caso de que simplemente queira adquirir coñecemento, por exemplo de literatura, podería estudar literatura universal, ou a escrita en español se lle interesa o idioma (incluíndo a suramericana e non limitándose á escrita en España). Se nos fixamos, todas as materias están destinadas a crear nas nosas mentes a idea do Estado como algo existente, un ente concreto ao que lle corresponde un anaco de terra por designio divino. E comprobamos que isto é así posto que se nos imaxinamos que todos os españois emigrasen a China, dános a sensación de que España seguiría aquí, mentres que antigamente se entendía que os reinos se referían ás persoas, non ao territorio que ocupaban. Así, a historia de España ensínase de forma teleolóxica comezando no Paleolítico, coma se os neandertales ou o home de Cromagnon xa tivesen bandeiras. Parecería que, se escavásemos na terra o suficientemente profundo, aparecería unha inscrición que diga que España é dos españois.

Conséguense así dúas cousas que diminúen a resistencia ao roubo que constitúen os impostos. Por unha banda, constrúese unha identidade nacional, a pesar de que unha persoa poida ter máis en común cun habitante dun país veciño que cun que reside na outra punta do mesmo. Por outro, dilúese a figura do que rouba. Se hai un rei absolutista, este debe coidarse de non espremer en exceso con impostos, ou corre o risco de provocar a resistencia dos seus súbditos, que teñen claro a quen se opor. Con todo, na actualidade crese que non é o presidente do goberno o que rouba. El actúa en representación do Estado, pero non é o Estado, o Estado somos todos.

Trátase pois de inculcarnos unha serie de ideas (o curriculum oculto) mediante as cales os gobernantes poidan seguir vivindo á conta dos que realmente traballan. O feito de que temos esas ideas gravadas a lume queda patente cando se lle pregunta a unha persoa que imaxine unha sociedade sen ningún tipo de goberno. O primeiro que lle vén á cabeza, de forma instantánea, é o caos (guerra, violacións, etc.). O normal sería que razoase, que se imaxinase que pasaría en tal situación e por qué, e que despois chegase a unha conclusión (que podería ser a idea de que necesariamente se chegaría ao caos). Pero o curioso é que non sucede así, pénsase no caos de forma inmediata, coma se fose unha resposta automática. E chama a atención outro detalle, a esa persoa nunca se lle ocorreu esa posibilidade antes de que se lle preguntase por ela. O lóxico sería que a tivese en conta aínda que a descartase por crer que sería un desastre. Pero non, esa posibilidade está vedada. Cando nos enfrontamos a esa posibilidade por primeira vez dámonos conta de que nunca se nos ocorreu avanzar por ese camiño, mesmo cando nolo propoñen comprobamos como a nosa mente é reticente sequera a expolo. É coma se tivésemos uns carrís na mente que nos impiden desviarnos dunha ruta preestablecida.

O establecemento desa ruta mental que prevén a resistencia é o verdadeiro obxectivo da educación obrigatoria.